Sporen van slavernijverleden

Deze special beschrijft iedere maand een spoor van het slavernijverleden in de periode van Nederlandse kolonisatie wereldwijd.

Lees intro

105 verhalen
Bekijk volledige kaart

In januari 2020 is het project Sporen van Slavernijverleden in Gelderland van start gegaan. Ook in Gelderland zijn sporen van slavernij te traceren. Binnen dit project doen Gelderse organisaties onderzoek naar mensen, plaatsen, gebeurtenissen, huizen en kastelen die verband hebben met het slavernijverleden.

Zo blijkt uit de archieven van een aantal Gelderse families dat zij eigenaren waren van plantages in Suriname en Guyana. Er is bekend dat ook hier Afrikanen als bedienden werkten, die eerder in slavernij leefden en dat in een aantal kastelen op portretten ook Afrikaanse bedienden te zien zijn. Een aantal plantages in Suriname hebben Gelderse namen: onder meer Gelderland, Beekhuizen en Arnhem. In Harderwijk was het Koloniaal Werfdepot voor de KNIL gevestigd dat ook aanknopingspunten biedt voor sporen van slavernijverleden. Ook zijn er sporen naar Zuid-Afrika en Indonesië gevonden. Er wonen ook in Gelderland nazaten van tot slaaf gemaakten of marrons die in verband staan met de geschiedenis van slavernij. 

Voor veel sporen is gebruik gemaakt van de index 'Surinaamse emancipatie 1863', samengesteld door Okke ten Hove en Heinrich Helstone. De index is te vinden op de website van het Nationaal Archief.

Publicatie

In juni 2023 verscheen de online publicatie 'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland', waarin alle verhalen uit deze special zijn gebundeld. Je kunt de publicatie hier doorbladeren

Alina Klein (1883-1894) © Van ‘t Lindenhoutmuseum
Johanna en Alina Klein op Neerbosch
<p>In het jaar van de afschaffing van de slavernij – 1863 – opent evangelist en bijbelverkoper Johannes van 't Lindenhout een weeshuis in Nijmegen. Een...
Zypendaal (2009) © P. van der Wielen/Wikipedia - CC-BY-SA 3.0
Anna van Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem. Zij werd vermoedelijk rond 1710 geboren.</p>
Anna werkte waarschijnlijk in de huishouding, net als de vrouw die een eeuw later als  ‘Plantaadje Huismeid’ door Th. Bray wordt getekend. © Gelders Archief, collectie Ver Huell - CC-BY 3.0
Leven op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem. Anna is rond 1710 in slavernij...
Borderel van Aangifte © PD
Een nieuw besef van een nieuwe generatie historici
<p>Toen Robin Akkermans en Laura de Jong bij het project 'sporen van slavernijverleden' betrokken raakten, verwachtten ze dat het een onderzoek zou worden zoals ze...
Mevlin Esseboom © Alle rechten voorbehouden
In Elmina voel je de pijn door de muren heen
<p>Mevlin Esseboom kwam als baby met haar ouders vanuit Suriname naar Nederland. Het gezin vestigde zich in Arnhem, waar Mevlin nog steeds woont. Ze verdiepte...
Daniel François Schas (1772-1848), olieverf op doek, 1826, Alexandre Jean Dubois Drahonet © Rijksmuseum (PD)
Gecompenseerden uit Beek bij Nijmegen: Maria Anna Pringle
<p>Plantage Dijkveld had een absenteïstische bestuursstijl. Dit betekende dat de plantage op papier eigendom was van verschillende aandeelhouders, maar dat deze personen niet op de...
Maquette van de voormalige slavenloge in Kaapstad © Jnanaranjan Sahu, CC BY-SA
Komst van slavernij naar de Kaap de Goede Hoop
<p>De samenlevingen van Khoikhoi en San in Zuidelijk Afrika kenden geen slavernij. Het is de Gelderlander Jan van Riebeeck die van de VOC-bewindhebbers uiteindelijk toestemming...
Diorama van plantage Kerkshoven in Suriname © Valkhof Museum, CC BY
Diorama van Plantage Kerkshoven
<p>Dit diorama van de koffie- en katoenplantage Kerkshoven aan de Warappakreek in Suriname is sinds 1914 in bezit van het Valkhof Museum in Nijmegen.</p>
Prentbriefkaart achtergevel Rhederoort ©  collectie RCE
Gelderse slavenhouders plantage Vossenburg
<p>In 1851 ontvangt Mr. Jacob Pieter Johan Theodore Brantsen (1803-1880), bewoner van Rhederoord en tevens burgemeester van Rheden een brief uit Suriname. Het gaat over...
Detail panorama Tafelbaai met equipagewerf, Robert Jacob Gordon, 1778 © Rijksmuseum, PD
Damiaan Hugo Staring en slavernij aan de Kaap de Goede Hoop
<p>Damiaan Hugo Staring komt in de Kaapkolonie op verschillende manieren in aanraking met slavernij. Als equipagemeester is hij verantwoordelijk voor tientallen tot slaaf gemaakte mensen...
Grafsteen van Anton de Kom © Foto Irish Verwey, CC-BY
Grafplaats van Anton de Kom
<p>Anton de Kom (1898 - 1945) is hier begraven vanwege zijn verzet tegen de nazi’s. Hij vecht ook tegen kolonialisme. In zijn boek ‘Wij Slaven...
Schimmelpenninck van der Oije, 1875 © PD
Asueer Jacob baron Schimmelpenninck van der Oije (deel 1)
<p>Pita Schimmelpenninck van der Oije (Rheden, 1971) komt uit een oude Gelderse familie. Tot haar vijftiende woonde ze met haar ouders en broer in Ellecom,...
Voor de ‘uitlandige’ Jacoba verkoopt haar zwager in 1830 in Suriname zeven tot slaaf gemaakten. © Nationaal Archief CC0
Jacoba Maurina Spiering (Suriname 1806 - Zaltbommel 1865) - Deel 2
<p>Jacoba Maurina Spiering werd in 1806 in Suriname geboren als jongste dochter van Johanna Elisabeth Philippina Thomas en Frederik Hendrik Spiering. Toen Jacoba Maurina op...
Lodewijk Laurens Kleijn van Brandes © Rijksmuseum, PD
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 2)
<p>Op enig moment hebben de twee oudste kinderen van Charlotte Constantia en Laurens Kleijn, Laurens Lodewijk en Maria Anna, zich vanuit Demerary gevoegd bij hun...
Arrondisementsrechtbank in Tiel © Rijksvastgoed
Rechters Rink en Spiering
<p>Vanaf 1838 was er een arrondissementsrechtbank in Tiel, dit gebouw dateert van rond 1880. Bij de afschaffing van de slavernij in 1863 kregen meer dan...
Waterkant, bij de Surinamerivier Paramaribo, in de tijd dat Van Herwaarden in Suriname woonde © Pierre Jacques Benoit, 1839, PD
Suriname en een koperslagerij uit Aalten
<p>Jacobus Hendricus van Herwaarden kwam uit een koperslagersfamilie in Aalten en ging met zijn vader en oom naar Suriname. Daar gebruikte hij het ambacht van...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Een strijd voor gelijkheid
<p>Marlène Melfor (67) werd op Curaçao geboren, waar ze tot haar dertiende gewoond heeft. Op twaalfjarige leeftijd is ze zonder haar familie naar Nederland verhuisd,...
Jan Kooi © Collectie Rijksmuseum PD
Afrikaanse bewoners van het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...
Getekende kaart van de eilanden van Banda © J.T. Busscher, Collectie Nationaal Archief, PD
Nederland en Banda
<p>De band tussen de Molukse- en Banda eilanden, kruidnagel, nootmuskaat en Gelderland gaat verder terug dan de komst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie naar de...
Anna vermeld in de familiekroniek van de familie Brantsen ©
Anna's leven bij de Brantsens
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit laatste deel...
Portret van Jan van Riebeeck (1619-77), anoniem, ca. 1660 © Rijksmuseum, PD
Jan van Riebeeck – Culemborgers aan de Kaap
<p>Culemborger Jan van Riebeeck wordt door de VOC uitgestuurd om aan de Kaap de Goede Hoop een verversingsstation te vestigen. Onder zijn verantwoordelijkheid worden kolonisten-boeren...
Portret Van Daalen © Iconografisch Bureau/Beeldbank Wageningen
Gecompenseerden uit de Wageningse elite, deel 1
<p>Goedhart, Bloemenperk, Boomblad, en Rook: het is een greep uit de achternamen die zijn gegeven aan de slaafgemaakte personen die gebonden waren aan plantage Zorgvliet....
Ooit stond hier de kopermolen van T.J. Pluijm. In de beek waren negen raderen aangebracht. © Foto Anna Wijngaard.
Ringengeld uit Klarenbeek
<p>Dat sporen van ons slavernijverleden niet alleen te vinden zijn in de verhalen van belangrijke of adellijke families, grote multinationals of overheden, maar ook in...
Oranjestein, Kerkstraat 95 (Hees, Nijmegen). © CC0
Een Nijmeegs aandeel in de slavernij
<p>In 1821 trad koopman en later locoburgemeester van Nijmegen Wilhelm Triebels in het huwelijk met Anna Maria Bedloo, telg uit een Surinaamse plantersfamilie. Het kersverse...
Stanley Veldwachter © Alle rechten voorbehouden
Een symbool van je afkomst
<p>Het diorama van plantage Kerkshoven in de collectie van het Valkhof Museum in Nijmegen kreeg voor Stanley Veldwachter een belangrijke betekenis. “Lange tijd wist ik...
Akte waarin Manille vermeld staat © Gelders Archief
Manille, 'gewezene lijfeigene' te Nijmegen
<p>Een akte in het Gelders Archief getuigt van het overlijden van ene ‘Manille’ in Nijmegen, op 28 mei 1814. In de registratie van zijn overlijden...
Portret van Unico Aubin Wilkens. Ca. 1864-1874. © Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, publiek domein, https://rkd.nl/images/164256.
De familie Wilkens: plantage-eigenaren en slavenhouders met een link naar Apeldoorn
<p>Unico Aubin Wilkens werd in 1821 geboren in Paramaribo. In 1874 overleed hij in Nederland. Hij was de vierde generatie mannen van het geslacht Wilkens...
Hotel Groot Berg en Dal op prentbrief, ca 1909-1910 © Collectie Gelders Archief, PD
Carel Hendrik Phaff
<p>In 1863 ontvangt Carel Hendrik Phaff, eigenaar van hotel Groot Berg en Dal, een compensatie vanwege de afschaffing van de slavernij in Suriname.</p>
Welkomstbordje in Nijkerk © CC0
Sporen van koloniale slavernij in de Nijkerkse kerk
<p>Schenectady (V.S.) is gesticht door de Nijkerker Arendt van Curler, staat er onder dit plaatsnaambord dat de ingang tot de stad Nijkerk markeert. Maar het...
Christina Martha door Mauritus Ver Huell. © Maurits Ver Huell, Museum Arnhem, GM 01361, PD.
Christina Martha Tiahahu en Maurits Ver Huell - Deel 1
<p>“Met eene kruis-Orangbaai van Noessa Laut werd bij ons aan boord gebragt, het hoofd der muitelingen van dat eiland, Paulus Triago, Radja van Aboeboe, vergezeld...
L. Darcis naar G. Morland, De vruchten van een vroege industrie en economie (1800) © Collectie Geldersch Landschap & Kasteelen (PD)
Een bescheiden geluid tegen slavernij op Huis Zypendaal
<p>Wie op zoek is naar sporen van slavernij in Gelderland, komt een keer bij Huis Zypendaal in Arnhem uit. De familie Brantsen die onder andere...
Kelkglas met voet, tekst: ‘HET WELVAAREN VAN DE PLANTAGIE KLEINSLUST’ © Museum Arnhem
Wijnglas met wingewest in Museum Arnhem
<p>Een van de objecten uit de collectie van het Museum Arnhem waarop tot slaafgemaakten staan afgebeeld, is een kelkglas van Jacob Sang uit 1764.</p>
Besluit tegemoetkoming slaafgemaakten plantage St Germaine. © Nationaal Archief Den Haag, arch.nr. 2.02.09.08, inv.nr. 224.
Apeldoorn als naam van een familie slaafgemaakten
<p>Slaafgemaakten kregen bij aankoop van hun nieuwe eigenaar een slavennaam, met als bewust doel om hun identiteit af te nemen. In slavernij mochten mensen geen...
Burgemeestershuis aan de Vischmarkt 55/57 te Harderwijk © Marion Golsteijn/Wikipedia, CC-BY-SA-3.0-NL
Het Burgemeesterhuys aan de Vischmarkt 55/57 te Harderwijk
<p>Het Burgemeesterhuys is gebouwd in 1757 in opdracht van Willem Hendrik van Steenbergen. Zijn familiewapen is er nog op te zien. Wat hebben de bouwer...
Grafsteen van Arend van den Brandhof op de Algemene Begraafplaats in Terborg ©
Boeroes uit Gelderland: Arend van den Brandhof in Terborg
<p>Arend van den Brandhof, een dominee uit Veenendaal, doet in 1840 samen met enkele anderen een voorstel bij het ministerie van Koloniën voor een kolonisatie...
Henck Arronstraat 12, Paramaribo, Suriname (Bisschopshuis, het huis van de familie Vereul). © Otter/Wikimedia Commons CC BY SA 4.0
Gecompenseerden en plantage-eigenaren uit Doesburg
<p>In 1843, twintig jaar voor de afschaffing van de slavernij, stuurden Amsterdamse aandeelhouders en belanghebbenden van Surinaamse plantages een verzoekschrift aan de minister van Koloniën....
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Twee landen in mijn hart
<p>Marlène Melfor (67) werd geboren op Curaçao, waar ze haar jeugd doorbracht tot ze dertien jaar oud was. Ze ging in haar eentje naar Nederland....
Prent van Reinier Vinkeles in de uitgave van Reinhart, of Natuur en Godsdienst. 1791-1792 © Collectie Rijksmuseum
Elisabeth Maria Post
<p>De schrijfster Elisabeth Maria Post (1755-1812) ligt begraven op de natuurbegraafplaats van het Landgoed Tongeren. Zij is bevriend met de familie Rauwenhoff die op het...
Thomas Matulesija, opperhoofd der rebellen. © Maurits Ver Huell, collectie Museum Arnhem, GM 01358, PD.
De Pattimura oorlog, strijd voor vrijheid - Deel 1
<p>De noordelijke Molukken en Ambonse eilanden vormden de belangrijkste locaties voor kruidnagel. Net als op de zuidelijker Banda-eilanden werd door Nederlandse kolonialisten met bruut geweld...
Inschrijving van de familie Pichot-Spiering 'uit Suriname' in het bevolkingsregister in de Gemeente Nijmegen in 1832 © Regionaal Archief Nijmegen
Clazina uit Suriname
<p>In september 1832 verhuisde Clazina met de familie Pichot-Spiering van Haarlem naar Nijmegen, naar de Vleeshouwerstraat. Clazina was 25 jaar, geboren in Suriname en lid...
Huis Dordt aan de Bathmenseweg in Gorssel © van Weenenk en Snel den Haag
Twee kinderen uit Guyana naar Gorssel
<p>Toen in Guyana in 1834 de slavernij werd afgeschaft, ontving Laurens Kleijn ruim 770 pond als compensatie voor de veertien personen die hij tot zijn...
Oranjestraat 61 Apeldoorn. Foto mei 2022, Google street view. ©
Gerharda Costeren: Een slaafgemaakte vrouw in Apeldoorn
<p>Gerharda Louise Costeren (Paramaribo 1860-1944) is geboren in slavernij. Zij was in 1863 bij de Emancipatie (afschaffing van de slavernij) slechts 3 jaar oud. Toch...
Schilderij Anne de Bye met zwarte bediende, ca 1690 © Wikimedia Commons, CC0
Zwarte bediende van Anne de Bye
<p>Nicolaas van Ravesteijn (1661-1750) schilderde rond 1690 Anna de Bye (1636-1713), vrouwe van Wayestein (Wadestein), die net als hij in Zaltbommel woonde. Naast haar is...
Fort Zeelandia near Paramaribo in Suriname with in the background Chief Commissioner of Suriname Charles Bentinck, his nephew F.C. Bentinck and a groom (L. van Panhuys) © RKD
Surinaams erfgoed bij Middachten - deel 3
<p>Voor dit laatste deel keren we terug naar de derde aquarel van Louise Van Panhuys die eerder in deel één kort besproken is. Op dit...
Huizen in Frimangron © Otter, via Wikimedia Commons, CC BY-SA
Herinneringen van mijn tante aan Frimangron (deel 1)
<p>Monique Manhoef interviewde haar tante Jacqueline Charlotte Henriëtte Hoefdraad. Ze is geboren in 1925 in de Rust en Vredestraat nummer 133 in de wijk Frimangron...
Portret Ida Jacoba Reigersman © RKD
Gecompenseerden uit de Wageningse elite, deel 2
<p>In 1821 stierf Johannes Emilius Phaff in de Gelderse stad Wageningen. (1) De vader van deze kolonel, dominee Johannes Phaff, was ooit eigenaar van de...
Eerste pagina van het testament dat Lippert in 1765 in Arnhem laat vastleggen, dit testament was eerder opgemaakt in Suriname in 1730. Lippert machtigt de heer Opten Noorth het testament in Arnhem te registeren © Gelders Archief
Plantage Arnhem
<p>Albertus Lippert (1700-1767) is geboren in een katholieke familie uit Zevenaar, dat toen onderdeel was van het Hertogdom Kleef. In 1700 wordt hij gedoopt in...
Kasteel Ophemert ©
Familie Mackay Ophemert
<p>De Schotse familie Mackay vestigt zich in de zeventiende eeuw in Gelderland, eerst in het rivierengebied bij Tiel en Ophemert, en later ook in Nijmegen...
Kasteel Enghuizen in Hummelo, datum onbekend © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC-BY SA 4.0
Gecompenseerden uit Hummelo: Anna Maria Schas (1800-1891)
<p>Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier is rond 1671 door Johannes van Dijk aangelegd. In 1770 koopt Christiaan Roepel de plantage samen met zijn vrouw Anna...
Koloniaal Werfdepot aan de Smeepoortstraat te Harderwijk, 1899 © Wikimedia/PD
Hoe het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk komt
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl