Laat Romeinse bewoning in Ede

Archeologisch onderzoek

Artistieke impressie van de hand van Paul Becx (Mierlo) van het crematieritueel in het Laat-Romeinse grafveld in de Uitvindersbuur...

Foto 1/1

In de Romeinse tijd was de Rijn de grens (Limes) van het Romeinse rijk. Ten zuiden van de Rijn bevond zich het Romeinse rijk. Op de zuidoever bouwden de Romeinen forten en ontstonden nederzettingen (vici) met kooplui en ambachtslieden die de soldaten in de forten bevoorraadden. Aan de noordzijde woonden de Germanen, later Franken genoemd. Het evenwicht aan de grens bleef bestaan tot ruwweg 270 na Chr. Zij vielen vanaf het begin van de derde eeuw en vervolgens steeds frequenter het Rijk binnen.

Het soms wankele grensevenwicht bleef bestaan tot ruwweg 270 na Chr.. Als gevolg van de instabiliteit die hierdoor ontstond trokken de bewoners van de gewone agrarische nederzettingen ten zuiden van de Limes langzaamaan weg. Ten noorden van de Rijn bloeiden nederzettingen juist op. De periode van 270-450 na Chr. noemen archeologen de Laat Romeinse periode.

Archeologisch bodemarchief

In Ede is die Laat Romeinse bloei bijzonder goed herkenbaar in het archeologisch bodemarchief. Dit is uitzonderlijk omdat er weinig Laat Romeinse nederzettingen in Nederland zijn aangetroffen. Op plekken als Op den Berg, de Uitvindersbuurt en Veldhuizen is uit onderzoek gebleken dat er Laat Romeinse nederzettingen bestonden. Door de stenige ondergrond en het gebrek aan water lijkt Op de Berg geen goede plek voor bewoning. Wellicht waren de motieven van de bewoners strategisch: de directe nabijheid van een belangrijke doorgaande route, de latere Diedenweg, kan een rol gespeeld hebben. In de Uitvindersbuurt zijn twee shorthouses opgegraven die typerend zijn voor de Laat Romeinse tijd. Het grafveld van de Uitvindersbuurt is zeer bijzonder, vooral de umbo-begraving en de combinatie met de nederzetting. De derde site, Veldhuizen, was opmerkelijk groot en kende op zijn hoogtepunt in de vierde eeuw elf gelijktijdige erven. Dat aantal liep daarna snel terug, maar toch bleef de plek tot in het midden van de vijfde eeuw bewoond.

Verbinding tussen de Laat-Romeinse gebieden in Ede

De bewoners van Veldhuizen, de Uitvindersbuurt en Op den Berg waren Franken. De overeenkomsten in hun huizen, het aardewerk en sommige van hun metalen voorwerpen wijzen op een gemeenschappelijke achtergrond, maar hun bestemming was verschillend. In Op den Berg werden, getuige de vondsten, veel ambachten bedreven zoals ijzer smeden, terwijl Veldhuizen en de Uitvindersbuurt uitgesproken agrarisch bleven. Het is goed voorstelbaar dat de nederzettingen elkaar in hun behoeften hebben voorzien. Mogelijk zijn de bewoners uit Op den Berg verhuisd naar de nederzetting in de Uitvindersbuurt.

Verder lezen

Ernst Taayke, Charlotte Peen, Marlous van der Harst-Domburg & Wouter Vos, 2012: Ede vol Erven, Germaanse bewoning op de rand van een wereldrijk, Leiden (ISBN 978-90-818683-2-7).