Het Gelderse Geldern

Gelders, Nederlands en Duits

Kaart van Geldern (vroeger Gelre, Gelder geheten), Atlas van Loon (1649)

Bombardement van Geldern, 1703 (Jan van Huchtenburg)

Plattegrond van Geldern: Gelder, eertijds de hoofdstad van heel Gelderland. In 1703 aan de koning van Pruissen overgegaan (Carel A...

Foto 3/5

Geldern, kerk (Sankt Maria Magdalenakirche) op de Markt (30 April 2013)

Foto 4/5

Ridders van Gelre: Schilderij draak van Gelre (Omroep Gelderland)

Video 5/5

Graaf Gerard van Wassenberg wordt rond 1096 de eerste graaf van Gelre. Doordat Van Wassenberg het gebied Wassenberg in 1107 aan de hertogen van Limburg schenkt verschuift zijn machtscentrum naar Geldern. In aanloop naar het verlies van dit gebied gaat de graaf zich vanaf 1096 ‘graaf van Gelre’ noemen.

Geldern, dat aan de rivier de Niers in het huidige Duitsland ligt, ligt in het oorspronkelijke machtsgebied van de dynastie waaruit graaf Gerard komt. De oorspronkelijke stamgoederen liggen allemaal aan de Niers. De titel ‘graaf’ komt echter niet uit deze regio. Deze titel is gebaseerd op rechten die de dynastie heeft in de Betuwe, op de Veluwe en in de Hetter.

Na het hertogdom Gelre

Als het hertogdom Gelre in 1543 haar zelfstandigheid verliest gaat de stad Geldern onderdeel uitmaken van de Spaanse Nederlanden. Vanaf 1579 wordt Geldern dan ook onderdeel van de Republiek. Op 4 juli 1587, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, wordt Geldern door de Spaanse Habsburgers bezet. In februari 1703 belegeren Pruisische troepen de stad, Geldern houdt lang stand maar wordt op 21 december alsnog veroverd. Tijdens de Vrede van Utrecht in 1713 wordt besloten dat Geldern voortaan bij Pruisen hoort.

Nog eenmaal bezet

Tussen 1794 en 1814 is Geldern bezet door Franse troepen. Doordat de Fransen een beleid van secularisatie voeren, wordt in 1802 het Karmelietenklooster in Geldern opgeheven. Het klooster bestond op dat moment bijna vijfhonderd jaar. Na het Congres van Wenen in 1815 komt de stad Geldern dan toch definitief in Pruisische handen. Hierdoor is het nu nog steeds een Duitse stad.

Duitse stad

Lange tijd lijkt Geldern geen echte Duitse stad. Tot 1815 blijft de voertaal in de regio Nederlands. Pas daarna wordt in de kerk en op school uitsluitend Duits gesproken. Maar ook daarna worden de inwoners van de stad geen échte Duitsers. In Duitsland worden de inwoners rondom Geldern gezien als ‘national unzuverlässig’. De Gelderse Duitsers zouden dus geen volledig betrouwbare inwoners van het Duitse Rijk zijn.

Grenzeloze vriendschap

In 2001 bestaat de ‘Historische Verein für Geldern und Umgegend’ honderdvijftig jaar. Om dit te vieren wordt besloten om de gemeenschappelijke banden die het Duitse Gelderland en de Nederlandse provincie delen extra te benadrukken. Het project had dan ook het motto: ‘Laat vriendschap helen, wat grenzen delen. Het hertogdom Gelre als brug tussen Nederland en Duitsland.’

Bronnen

Johannes Stinner en Karl-Heinz Tekath (red.), Gelre, Geldern, Gelderland: geschiedenis en cultuur van het hertogdom Gelre (Geldern/Utrecht, 2001), 8, 13.
'Het echte Gelderland ligt in Duitsland', Omroep Gelderland (18 september 2017) [geraadpleegd 19 april 2018].