Henk Spansier

De Nijmeegse vakbondsman Henk Spansier zet zich in die tijd in voor de opvang van Duitse vluchtelingen en verspreidt het verzetsblad Freie Presse in Nijmegen en omstreken. Tot hij wordt opgepakt, door de Duitsers. Zijn verhaal haalt de voorpagina’s van de Nederlandse bladen.

6 augustus 1933: propaganda

In Nijmegen is Henk Spansier niet onbekend. Hij is een publiek figuur, een bekende vakbondsman die ook nog meerdere bestuursfuncties bekleedt en bij de verkiezingen op de lijst van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Dit was een Nederlandse politieke partij die van 1894 tot 1946bestond. Het is de voorloper van de Partij van de Arbeid (PvdA). Hij zet zich in voor de vluchtelingen die de Duits-Nederlandse grens oversteken om aan het strenge Duitse regime te ontsnappen. Hij is 35 jaar oud, heeft een gezin en woont op nummer 11 van de Populierstraat in Nijmegen. In 1933 verandert zijn leven. De SDAP benadert Spansier om het uit Amsterdam afkomstige blad Freie Presse te verspreiden in Nijmegen en omstreken. Nijmegen ligt vlakbij de Duitse grens en in 1933 verblijven er tussen de 1.000 en 1.200 Duitsers in de stad. Voor een deel zijn dit grensarbeiders, maar de groep Duitse vluchtelingen wordt steeds groter.

Wekelijks ontvangt Spansier ongeveer dertig exemplaren van het door socialistische vluchtelingen gedrukte Freie Presse om te verspreiden in Nijmegen. Voor propagandadoeleinden ontvangt hij er op 6 augustus 1933 ongeveer honderd. Hij geeft deze door aan een stadsgenoot die ze verspreidt onder Duitse grensgangers bij Beek-Ubbergen, de grensovergang naar Duitsland. Op deze manier hopen ze meer mensen te bereiken en het verzet tegen Hitler onder de Duitsers aan te wakkeren. Hoewel de verspreiding op Nederlandse grond plaatsvindt, meldt de Duitse douane de verspreiding bij de politie in de Duitse stad Kleef. Een anonieme tipgever noemt de naam Spansier als het verdachte brein achter de actie.

12 augustus 1933: opgepakt

Het is 12 augustus 1933, een week na de grootschalige verspreiding bij de grensovergang. Spansier neemt met een vakbondscollega de tram van Nijmegen naar Kleef. De douane ziet dit en geeft het door. In Kleef slaat de Duitse politie toe. Hardhandig worden Spansier en zijn collega uit de tram gesleurd en opgepakt. Diezelfde avond wordt zijn collega nog vrijgelaten. Spansier blijft achter in de Duitse gevangenis. Hij wordt beschuldigd van hoogverraad (het politiek verraden van het eigen land in tijd van oorlog) voor de verspreiding van Freie Presse op Nederlandse bodem.

19 augustus 1933: op de voorpagina

De maandag na zijn arrestatie verschijnt Spansier in verschillende kranten. Het sociaaldemocratische dagblad Het Volk volgt de zaak op de voet. Spansier haalt zelfs de voorpagina. De zaak wordt al snel vergeleken met de zaak van Marinus van der Lubbe: de Nederlandse linkse activist die opgepakt werd als brandstichter van het Rijksdaggebouw in Berlijn. Op 19 augustus bezoeken redacteuren van Het Volk Spansier in de cel. Nog steeds maakt Spansier zich niet echt zorgen. Hij vertelt de journalisten dat hij niets fout heeft gedaan en waarschijnlijk snel weer op vrije voeten komt.

Verschillende Nederlandse juristen buigen zich over de zaak, de Nederlandse media blijven geboeid door deze zaak. Meerdere malen worden er in de Eerste en Tweede Kamer vragen gesteld over de grens met Duitsland. Nazi-Duitsland wil alle oppositie streng aanpakken, ook wat door gevluchte tegenstanders uit het buitenland over de grens komt. Maar het is toch wel heel vreemd dat een Nederlander voor verspreiding op Nederlandse bodem van een hier legaal verschijnend blad in het buitenland wordt vervolgd. De bevolking roept de regering op tot actie tegen dit politieke proces in nazi-Duitsland.

1 augustus 1934: veroordeling

Na maanden is er nog steeds gebrek aan bewijs binnen de zaak van Spansier; er zijn geen getuigen die de beschuldigingen kunnen bevestigen. De zaak lijkt vast te lopen. De Nederlandse pers, de regering en een speciaal steuncomité proberen Spansier op verschillende manieren vrij te krijgen. Dan duikt er een anonieme getuige op die beweert dat hij Spansier heeft gezien tijdens het verspreiden van Freie Presse. Het blijkt genoeg om Spansier te veroordelen. Op 1 augustus 1934, bijna een jaar na zijn arrestatie, wordt hij veroordeeld tot een celstraf van twee jaar met aftrek van het voorarrest. De Nederlandse pers uit hun verbazing over deze politieke rechtspraak. Volgens de Duitse wet kon een buitenlander voor deze feiten – in het buitenland begaan – eigenlijk niet veroordeeld worden. Toch weet de nationaalsocialistische rechtbank de feiten zo te buigen dat Spansier schuldig wordt bevonden.

8 maart 1935: op vrije voeten

Op 8 maart 1935 zet Spansier na 19 maanden gevangenschap weer voet op Nederlandse bodem. Het Volk brengt verslag uit van de vrijlating en de opluchting van Spansier. “Ik kan niet beschrijven wat ik voelde, toen ik weer op Hollands bodem stond”, zegt hij tegen het dagblad. Nederland is opgelucht. Zijn vakbondsgenoten gaan dezelfde avond nog bij hem langs op de Populierstraat om zijn bevrijding te vieren.

Stichting VakbondsArchief Nijmegen

Stichting VakbondsArchief Nijmegen zet zich in voor het behoud van de geschiedenis van de Nijmeegse vakbonden en haar leden. Historicus Jan Brauer deed onderzoek naar de zaak van vakbondsman Henk Spansier en publiceerde een uitgebreide reportage in het Nijmeegse historische Jaarboek Numaga 2007.

Dit verhaal werd geschreven door Lynn van Ewijk als aanhaakverhaal van Stichting VakbondsArchief Nijmegen, in het kader van het Erfgoedfestival 2020.

Rechten

Lynn van Ewijk , CC-BY