Heimatschutz in Deelen

In de verdediging

Kon voor de offensieve oorlogsvoering nog met tijdelijke en summiere voorzieningen worden volstaan, voor de verdediging van het Rijk werden permanente voorzieningen gebruikt. De verantwoordelijke architecten waren hoofdzakelijk Duitsers, maar ook Nederlanders werden hiervoor ingeschakeld. Zij voerden de gedetailleerde voorschriften van de Luftwaffe uit.

Luftwaffe

Na 1933 kon het voor de Duitse architecten niet op bij het verkrijgen van opdrachten voor de opbouw van het militaire apparaat. In Duitsland verscheen het ene militaire vliegveld na het andere. De Luftwaffe was het jongste onderdeel van de Wehrmacht. Het had een eigen ministerie, en de opperbevelhebber was tevens plaatsvervanger van Hitler. Het onderdeel werd als elite-eenheid gezien. In hoog tempo verrezen voor de Luftwaffe de modernste voorzieningen in heel bezet Europa.

Heimatschutz-beweging

De bouwwerken in de bezette gebieden waren duidelijk anders van opzet dan de vooroorlogse werken in Duitsland. De stedenbouwkundige uitgangspunten en architectuur waren deels op de leest van de Heimatschutz-beweging geschoeid. Uitgangspunten van deze beweging waren een traditionele, lokale bouwstijl met toepassing van industriële bouwmethodes als standaardisering en prefabricage. De favoriete stedenbouwkundige opzet was die van de tuinstad met een organische bouwstructuur te midden van veel groen. De stijl zette zich af tegen het eclecticisme uit de negentiende eeuw en wilde de architectuur bevrijden van uitheemse invloeden.

Heimatschutz buiten de Heimat

Voor de Luftwaffe werden camouflage en veiligheid leidende begrippen. Beide werden later integraal in het ontwerp van vliegveld Deelen geïntegreerd. Men nam het landschap daarbij als uitgangspunt. Het landschap bij Deelen kent voor Nederlandse begrippen behoorlijke hoogteverschillen. In het zuidelijk deel van het vliegveld ligt het buitengebied van Arnhem, bestaande uit cultuurbossen, heide, landbouwgronden en landgoederen. Noordoostelijk van het geplande vliegveld lag de landbouwenclave Deelen.

Bedrieglijk bouwen

In dit landschap verrezen drie startbanen, omringd door een rolbaan. Deze had diverse rolbaanlussen; vertakkingen met daaraan vliegtuigonderkomens. Hoefijzervormige aarden wallen, voorzien van een camouflagenet, boden bescherming tegen scherven en kogels. Ook kwam er een complex met de verkeersleiding, meteorologische dienst, lazaret en administratie (de Kop van Deelen). Er was een vliegtuigwerf (nu bekend als Vrijland Noord) en een plaats voor materiaalopslag en –distributie (het garagecomplex aan de Koningsweg). Daarnaast waren er op meerdere plaatsen onderkomens gebouwd voor personeel en manschappen, o.a. bij Klein en Groot Heidekamp.

Op, maar vooral rondom het vliegveld werden stellingen aangelegd met luchtafweergeschut. Ook waren hier munitieparken, een centrale vliegveldboerderij, een spoorlijn en een tramlijn te vinden. Buiten Deelen verrezen vanaf 1942 drie radiopeilstations en een schijnvliegveld bij Harskamp. Op dat schijnvliegveld werd een aantal hangarachtige bouwsels geplaatst met namaakvliegtuigen.

René Vossebeld, fragment uit het artikel 'Het belang van Deelen’.