Gaardenier van sijne Hooggraeffelijke Excellentie

De eerste tuinlieden

De vroegste werkers in de tuin waren dagloners en walmeesters. Zij waren voornamelijk verantwoordelijk voor het beheer van de aarde omwalling. Het kasteel wordt in die tijd nog omgeven door een moerassig gebied. Hierdoor moet er rekening worden gehouden met hoge waterstanden en de verdedigende functie van het kasteel. De tuinen van Huis Bergh worden door de eeuwen heen echter een steeds belangrijker onderdeel van het kasteelcomplex. Dit blijkt onder andere uit de vroegst bekende melding van wijnbouw in de Vinckenberg. Deze dateert uit 1547.

De komst van de gaardeniers.

Wanneer de grafelijke aandacht voor de tuin toeneemt, verschijnt de gaardenier in de hofhouding. In 1557 is er voor het eerst sprake van een ‘gardenier’: Johan Ferres. Hij krijgt volgens de loonlijst jaarlijks zestig gulden betaald. Ook een bottelier wordt in de loonlijst van 1556/1557 genoemd wat wijst op wijnbouw. 

In totaal zijn er in de periode 1557-1756 twaalf gaardeniers werkzaam geweest bij Huis Bergh. De meeste hebben maar een contract van één of enkele jaren. Gaardenier Willem Buessele had het langste contract: van 1684 tot 1718 (met tussenpozen). Hij werkte onder Oswald III van den Bergh (1646-1712) en in de periode 1712-1718 onder Franz Wilhelm (1704-1737).

Vanaf 1631 wonen de tuinmannen vlakbij hun werkterrein in een woning bij de kaatsbaan. In de aanstellingscontracten van meerdere gaardeniers staan de gewassen genoemd die specifiek onderhouden moeten worden. Uit de boekhouding van de inkopen en de aanstellingscontracten blijkt dat het tuincomplex steeds verder wordt uitgebreid onder andere met een kruidentuin. Gaardenier Matthias maakte in 1669 een uitgebreide lijst met bomen en planten van de gaarde. Naast verscheidene fruitgewassen staan op de lijst ook bloemsoorten.

Op het hoogtepunt van de tuin steeds meer werk

Met Oswald III (1646-1712) worden de wensen met betrekking tot de tuin nog verder uitgebreid. Zo komt er onder andere een Orangerie. Dit vereist veel extra werk en kennis. Naast de tuinwerkzaamheden is de gaardenier ook verantwoordelijk voor het onderhoud van de kachel van de orangerie en het oogsten en opslaan van de nutsproducten. Uit de boekhouding blijkt echter niet dat hier extra personeel voor wordt aangenomen.

Tuin in verval

Aan deze tijden van voorspoed komt een einde onder de laatste graaf Johan Baptist (1728-1781). Na een tweetal moorden en een verkleedpartij als boerin wordt hij in verzekerde bewaring gesteld. Met de in bewaringstelling wordt de functie van gaardenier niet langer een betaalde post. De tuin wordt meerdere malen omschreven als in slechte staat verkerend.

Bronnen:

- ‘De oudste tuin van Nederland, de groene geschiedenis van huis Bergh, uitgave Stichting Huis Bergh 's-Heerenberg, 2016, blz. 50-65.

- John Baptist van Hohenzollern-Sigmaringen

- Introductiefilm De Oudste tuin van Nederland

- De kasteeltuin en de gaarde van Kasteel Huis Berg

Rechten

Olga Spekman, CC-BY