Frederik Johan van Baer (1645-1713)

Heer van Slangenburg

Frederik Johan van Baer wordt op 27 juli 1645 gedoopt te Doetinchem als oudste zoon van Herman van Baer (1610-1653), kapitein in Staatse dienst, en Catherina van Voorst (1620-1678). Na het overlijden van zijn vader in 1653 wordt hij in 1657 beleend met het landgoed en kasteel Slangenburg bij Doetinchem. Op twintigjarige leeftijd treedt hij in het huwelijk met Dorothea Petronella van Steenbergen. Zij overlijdt een jaar later, na een ziekbed, zonder nageslacht. Hij zal nooit hertrouwen, maar verwekt wel een bastaardzoon, Frederik Johan (1678), bij een bloedverwante: het uit Emmerik afkomstige klopje Johanna Maria de Jeger.

Militaire carrière

Het is niet duidelijk wanneer en hoe hij zijn militaire carrière is begonnen. In 1668 blijkt hij in militaire dienst te zijn als kapitein der infanterie. In 1672, het beruchte Rampjaar, wordt hij bevorderd tot majoor in het oudste regiment, nr. 1 van Stirum. In 1673 volgt een bevordering tot luitenant-kolonel. Zijn kwaliteiten als legeraanvoerder worden steeds zichtbaarder, en in 1674 wordt hij kolonel onder het gezag van Jacques de Farriaux bij de Slag bij Maastricht. Tijdens het beleg van Maastricht aarzelt Frederik Johan niet om persoonlijk zijn soldaten aan te voeren. Hierbij raakt hij ernstig gewond aan zijn dijbeen.

In 1676 wordt hij, mede dankzij de steun van stadhouder Willem III, bevelhebber over het ‘regiment Slangenburg’. Hij verkeert dan inmiddels veel in het gezelschap van de stadhouder. Rond deze tijd begint hij met de verfraaiing van het kasteel, geïnspireerd door Paleis Het Loo. In 1677, tijdens de veldtocht tegen de Fransen onder Luxembourg, weet hij een aanval op de stellingen bij Trois Trous met succes af te slaan en de vijand te verdrijven. Als beloning wordt hij bevorderd tot brigadier. Met al deze bevorderingen weet hij steeds meer inkomsten te verwerven.

Zijn bekendste wapenfeit

Dit vond plaats tijdens de Slag bij Ekeren, bij de stellingen van Obdam, op 30 juni - 1 juli 1703. Het Staatse leger, 12.000 man sterk, stond tegenover een Frans leger van 25.000 man. De voorhoede onder bevel van Obdam werd onder de voet gelopen. Obdam raakte in paniek en vluchtte met 30 militairen naar Breda, waar hij aan de Staten-Generaal meldde dat de slag verloren was. Het Staatse leger was omsingeld en had zich ingegraven bij Wilmerdonk.

Van Baer wist echter met zijn troepen een doorbraak te forceren. Dankzij zijn moed en krijgskunst werd het militaire evenwicht tussen het Staatse leger en de Fransen hersteld. De Staten-Generaal waardeerden zijn verdiensten in een resolutie van 4 juli 1703, en hij werd bevorderd tot generaal. Van Baer weigerde later echter om een verklaring te ondertekenen ter rehabilitatie van Obdam.

Van Baer staat zijn mannetje

Uit de memoires van een zekere monsieur B krijgen we het volgende beeld van generaal Van Baer:

"Een van de dapperste, meest vastbesloten en kundigste mannen die in dienst zijn geweest. Humaan en vriendelijk voor zijn ondergeschikten, onverschillig ten opzichte van zijns gelijken en ongenietbaar voor zijn superieuren. Bekwaam om te bevelen zonder zelf te kunnen gehoorzamen; altijd overhoop liggend met zijn generaals."

Hij had een opvliegend karakter en voelde zich regelmatig in zijn eer aangetast, wat vaak leidde tot schermutselingen met slachtoffers tot gevolg. Zo verwondde hij in 1675 een man ernstig. Twee jaar later sloeg hij een dienaar van een edelman neer omdat deze tijdens een jachtpartij inbreuk maakte op zijn jachtrechten. Tijdens de vele processen die hij tegen zijn voormalige concubine Johanna Maria de Jeger voerde voor het Gelderse Hof, toonde hij meermaals zijn drift. Omstreeks 1705 sloeg hij een van zijn dienaren halfdood. Dit betekende de nekslag voor zijn toch al niet beste reputatie.

Bekwaam maar een opvliegend karakter

Ontegenzeggelijk toonde Frederik Johan moed en strategisch militair inzicht. Het is dan ook begrijpelijk dat hij zich regelmatig ergerde aan gelijken of meerderen die deze talenten misten. Helaas wist hij door zijn opvliegende karakter en weinig diplomatieke houding velen tegen zich in het harnas te jagen. Hierdoor kon hij zijn carrière niet naar wens afsluiten en ontving hij niet de beloning die hij voor ogen had, nodig voor zijn grote liefde: het landgoed en kasteel Slangenburg. Toch wist hij ver te komen en het landgoed en kasteel aanzienlijk uit te breiden en te verfraaien.

Bronnen:

• Biografisch Woordenboek Gelderland
• Slangenburg huis, landgoed en bewoners, Historische Vereniging Deutekom, 2008, eindredactie Jan Berends.
• Wikipedia: Frederik Johan van Baer

Meer informatie:

• Mijn Gelderland - Kasteel Slangenburg
• Wikipedia: Klopje
• Wikipedia: Jacob II van Wassenaer Obdam
• Wikipedia: Slag bij Ekeren
• Kasteel Slangenburg (informatie openstelling)

Rechten

Olga Spekman, CC-BY