Aan het werk in Gelderland: op kantoor

Maand van de Geschiedenis 2021

Foto Grijpink Nijmegen, kantoor van de Robinson schoenfabriek, 12/1934.

Betaald of onbetaald; vrijwillig of onder dwang; met het hoofd of met de handen: werk vult en bepaalt een groot deel van ons leven. Dat was en is Gelderland niet anders.

Naar kantoor

‘Aan het werk’ betekende in de loop van de negentiende eeuw steeds vaker ‘naar kantoor’. Het kantoor is de plek waar administratieve werkzaamheden worden verricht. De term is afkomstig van het Franse ‘comptoir’, waarmee een meubelstuk werd aangeduid waaraan administratieve taken werden uitgevoerd en stukken in werd opgeborgen. In het Nederlands veranderde de betekenis gedurende de zestiende/zeventiende eeuw naar de ruimte waarin zo’n meubelstuk stond.

Klerken

Vanaf de negentiende eeuw ontstonden grote kantoorruimtes waar grote groepen klerken hun taken uitvoerden. De opkomst van overheidsdiensten en commerciële bedrijven die een grote administratie met zich meebrachten, zorgden ervoor dat steeds meer mensen in een dergelijke functie terechtkwamen. Zo ontstond een grote nieuwe beroepsgroep, die meer denk- en schrijfwerk uitvoerde en zich zo onderscheidde van (fabrieks)arbeiders en boeren en landarbeiders.

Kantoren in Gelderland

Foto’s tonen vooral twintigste-eeuwse kantoorruimtes waar mechanisatie en soms automatisering hun intrede hebben gedaan. Het kantoor leek erg op een fabriek waar in plaats van met de handen, met papier werd gewerkt. Een werkplaats met chefs en medewerkers waar voorzieningen als post, telefoon en stencilmachine het mogelijk maakten om leveranciers en klanten te bereiken. In gemeenschappelijke werkkamers werden de uren tussen 9 en 5 doorgebracht, onderbroken door rustmomenten voor koffie en middageten.

Wat op de foto’s nog ontbreekt, kan er bij worden gedacht: de geluiden van de slagen van de typmachines, de kroontjespennen op papier, de draaischijven van de telefoons. De geuren van inkt, typ-ex en sigarettenrook. Het piepen van het wagentje waarmee de koffie wordt rondgebracht.

Dit artikel is geschreven voor het thema 'Aan het werk' uit de Maand van de Geschiedenis 2021.

Lees meer: