De Waal in schilderijen: opkomst

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als inspiratiebron, thema De Waal in de schilderkunst

St. Elisabethsvloed

Misschien wel de vroegste afbeelding waarop de Waal is te zien, is een altaarstuk van omstreeks 1490 met een afbeelding van de St. Elisabethsvloed van november 1421. In de periode daarna ontwikkelde de schilderkunst zich, en werden steeds vaker ook niet-religieuze afbeeldingen gemaakt. De Hanzehandel over de Waal bloeide. Rijke kooplieden en magistraten lieten de handelssteden aan de Waal vastleggen, zoals Zaltbommel, Tiel en Nijmegen.

Uniek stadsgezicht

Voor Nijmegen ontwikkelde zich een type stadsgezicht, waarbij de Valkhofburcht links en de Stevenskerk rechts de twee toppen vormden, omringd door tegen de heuvelrand gebouwde huizen. Dit voor Nederland unieke gezicht op Nijmegen vanuit het noorden heeft tot in de negentiende eeuw het beeld van de stad bepaald. Op de druk bevaren Waal werden allerlei schepen, veerponten, schipmolens en houtvlotten afgebeeld.

Stadsgezicht op Nijmegen

Halverwege de zeventiende eeuw ontstond naar voorbeeld van met name Jan van Goyen ook een ander type gezicht op de stad aan de Waal. Hierbij lieten kunstenaars zich inspireren door het sfeervolle beeld van de brede rivier waaraan de middeleeuwse burcht monumentaal oprees achter lage oeverbebouwing. Dit type stadsgezicht gaf alleen het oostelijk deel van het panorama weer, niet recht vanaf de overkant, maar diagonaal over de rivier. Langzamerhand ontstonden variaties in de gezichten op de stad en de Waal, gezien vanaf de heuvelrug in het oosten, vanuit het westen, van dichterbij, vanaf het water of vanuit de Ooij. Op die verschillende gezichten op stad en rivier borduurden kunstenaars tot in de huidige tijd voort, in schilderijen, tekeningen, prenten en foto’s.

Vervolg: Dagelijks leven aan de Waal

Rechten

Marja Begheyn, Museum Het Valkhof, in samenwerking met Overland en De Bastei, CC-BY-SA