De Huissense Umdracht

Een sacramentsprocessie

De Huissense Umdracht in 1907

De Huissense Umdracht in 1945

Al zo’n vierhonderd jaar trekt jaarlijks een processie door het stadje Huissen. Officieel heet die de Huissense Omdracht, maar in het grenslanddialect spreekt men van de Umdracht. Het is een sacramentsprocessie. Een priester draagt onder een baldakijn de monstrans met de gewijde hostie rond. De processie is gekoppeld aan het feest van Sacramentsdag. Die valt op de tweede donderdag na Pinksteren, maar wordt in Nederland sinds 1912 gevierd op de zondag daarna, dus precies twee weken na Pinksteren.

Kleef

De stad Huissen hoorde tot 1816 niet bij Gelderland, maar bij het hertogdom Kleef. Dat behield de vrije uitoefening van de katholieke gebruiken, ook toen die in 1582 in Gelderland werden verboden. In Huissen bleef de grote stadskerk altijd katholiek en velen uit de omgeving kwamen dan ook elke zondag in Huissen naar de kerk. Het is niet helemaal duidelijk, of de sacramentsprocessie al vóór de reformatie plaats vond. Hij wordt het eerst vermeld in het jaar 1641.

Een volksfeest

Al vanaf de zeventiende eeuw was de Huissense Umdracht een grote demonstratie van katholieke geloofsbeleving en ongetwijfeld voor vele gelovigen uit Gelderland een mogelijkheid om zich tenminste eenmaal per jaar af te zetten tegen de protestante overheden. Massaal ging men op Sacramentsdag naar Huissen. De Umdracht werd een groot volksfeest. In de jaren 1675-1679, toen de Apostolisch Vicaris (missiebisschop) Johannes van Neercassel zijn toevlucht in Huissen had gezocht, was dat extra duidelijk. In 1678 was zelfs kardinaal Luigi Bevilaqua, pauselijk gezant bij de vredesonderhandelingen in Nijmegen, aanwezig.

Achttiende eeuw

Gedurende de achttiende eeuw hield de Umdracht zijn functie als verzamelpunt van gelovigen. In 1812, toen Huissen onder Frans bestuur was gekomen, werden processies verboden. De Huissense burgemeester Johann Friedrich Pilgrim lapte het verbod echter aan zijn laars en zodoende vond de processie in 1812 en 1813 gewoon plaats. Het gevolg van deze burgerlijke ongehoorzaamheid was, dat Huissen bij de Nederlandse regelgeving van 1822 en 1848 als enige plaats in Gelderland boven de rivieren kon aantonen, dat de Umdracht ‘zonder interruptie’ jaarlijks had plaats gevonden. Huissen viel daarmee niet onder het processieverbod, dat tot 1983 in Nederland gold.

Negentiende eeuw

Ook in de negentiende eeuw bleef de Huissense Umdracht een volksfeest. Naast de religieuze versiering werd de stad ook vol gezet met kramen en tafels, waar van alles te koop was. De Geldersche Volksalmanak telde de processie dan ook onder de jaarmarkten. Hoe dan ook: zelfs na de overgang van Huissen naar Nederland in 1816 bleven duizenden mensen uit Arnhem, Nijmegen en omgeving op Sacramentsdag naar Huissen komen. Later in de eeuw en tot 1920 kwamen er zelfs bootreizen van Nijmegen en Arnhem met de pelgrims naar Huissen.

Vernieuwingen

De Huissenaren waren steeds zeer alert op het behoud van het processierecht. De Umdracht moest jaarlijks plaats vinden. Op 11 juni 1945 lag Huissen in puin en veel inwoners waren nog niet eens terug van de evacuatie. Daarom werd de Umdracht uitgesteld, maar niet afgesteld. Hij vond plaats op zondag 26 augustus 1945. De processie trok die dag langs de puinhopen van de verwoeste stadskerk.

Ook de vernieuwingen in de katholieke kerk in de jaren ’60 en ’70 van de twintigste eeuw heeft de Huissense Umdracht overleefd. Wel werd er meer een demonstratie met een thema van gemaakt. Maar nog elk jaar trekt hij door Huissen, al zo’n vier eeuwen lang.