De opluchting van de bevrijding op alle fronten

Bevrijd!

Ton Smits vertelt ons: '10 mei 1940. Ik was vijf toen de oorlog uitbrak. Door het keukenraam zag ik die morgen druk pratende buurtbewoners die vooral naar boven wezen: vliegtuigen, op weg naar Rotterdam, naar later zou blijken. Overal hoorde ik het woordje oorlog, maar de duistere betekenis ervan zou ik pas de volgende vijf jaren ervaren. Nee, over de verschrikkingen in die tijd wil ik het in dit stukje niet hebben. Wel over een heel bijzondere oorlogservaring die op mij als kind een diepe indruk heeft achtergelaten.'

Bombardement op Doetinchem

Het werd april 1945. Een maand daarvoor nog was Doetinchem gebombardeerd. Haarscherp zie ik nog de vallende bommen als zwarte stippen uit de hemel vallen, drie bij elkaar, daarna nog enkele. Ook de brandende kerktoren was in het nachtelijk duister in ons dorp duidelijk zichtbaar. Het naderende front bracht al wekenlang dood en verderf. Neergeschoten vliegtuigen, inslaande bommen en granaten waren aan de orde van de dag. Een splinterbom tegen mijn ouderlijk huis sloeg een stuk hoekmuur weg, enkele meters van een ziek op bed liggende broer vandaan. Als mogelijk de minst onveilige plek sliepen we met z'n allen al nachtenlang in de kelder.

'We zijn bevrijd!'

Ondanks alles overheerste de hoop en het vertrouwen op de aankomende bevrijding. Nog even… En dan wordt het 1 april 1945, eerste paasdag. De dag van de Opstanding was eindelijk aangebroken. In mijn herinnering zal het tegen acht uur zijn geweest, toen er door melkboer Mulder op het keukenraam wordt gebonsd met de onvergetelijke kreet: kom er maar uit, we zijn bevrijd! Uitzinnig van opwinding rende ik met vele buurtgenoten naar de Steenweg alwaar vanuit richting Terborg colonnes motoren, tanks, vrachtwagens, carriers en jeeps in triomftocht Gaanderen 'veroverden'.

Canadezen naar de Duitse soldaten geleid

Even later reden enige carriers (gevechtswagen op rupsbanden) met bewapende Canadese ons (twee of drie buurjongens) in de Hoofdstraat ons achterop met de niet mis te verstane roep om de weg te wijzen naar de plaatsen van gelegerde Duitse soldaten. In de gewaande heldenrol als medebevrijder renden we vóór het oorlogstuig uit en wezen, vol trots, én met alle plezier, naar de Openbare school. Pas nadat de soldaten hun carriers (drie, vier, vijf?) routinematig in slagorde hadden opgesteld, en elk van ons zich zo veilig mogelijk achter een boom had verschanst, drong het tot me door midden in de frontlinie te zijn beland. Elk moment kon het gevecht ontbranden. Wie zou als eerste het vuur openen? Vlammenwerper? Gevechten van man tegen man? Na vijf jaar oorlog, belast met alle ellende van dien, gevoegd bij de opgebouwde angst voor en verwensing van alles wat Duits was, was ik vervuld van de hoop op een radicale afrekening.

Witte vlag gehesen

Maar het bleef stil, wonderlijk stil. Ik besefte dat na één schot aan Duitse kant de hel zou onherroepelijk losbarsten, maar de Canadezen bleven duidelijk wachten op tekenen van overgave. En inderdaad, na enige tijd kwam de eerste Duitse soldaat behoedzaam naar buiten, een 'witte vlag' in de hand, gevolgd door een dertigtal(?) anderen. Zo bleef deze zichtbaar ondervoede, dodelijk vermoeide en naar het einde verlangende eenheid Wehrmachtsoldaten een dodelijk einde bespaard.

Mijn meest bijzondere oorlogsmoment

En dan beleef ik het eerder genoemde meest bijzondere oorlogsmoment: in plaats van een zekere vijandelijke terughoudendheid deelden de Canadese soldaten spontaan hun voorradige drank, chocolade en sigaretten kameraadschappelijk met hun Duitse ''collega's". Dit tafereel, evenals de blijheid van de soldaten om hun geweldloze "gevangenneming", hebben mij geleerd dat die jongens niets tegen elkaar hebben, wel begrip voor elkaars bizarre situatie, die oorlog heet. Hopelijk zijn deze vaders en zonen na hun gevangenschap veilig in hun Heimat teruggekeerd. En wie weet hebben ze nog eens teruggedacht aan Gaanderen, waar zij mét ons deelden in de bevrijding.

Dit verhaal is ingestuurd door Ton Smits (via Bibliotheek Veluwezoom) in het kader van 'WO2-verhaal Gezocht', een project van Erfgoed Gelderland, Rijnbrink en de Gelderse Bibliotheken. Lees de andere ingestuurde verhalen in de special 'Getuigen van de Oorlog'.