Doetinchemse joden in de Tweede Wereldoorlog

Bekend zijn de modezaken van Jacobs, Slösser en Reichenberger-Themans en de grote meubelzaak van Mogendorff. De Van Perlsteins waren succesvolle zakenlieden en hun distilleerderij kreeg nationale bekendheid. Jacob Themans naar wie een straat vernoemd is, was gemeenteraadslid en wethouder voor de liberale partij. De bekende makelaardij van Heilbron dateert uit de dertiger jaren.

Leerlingenstaking

Over de lotgevallen van de Doetinchemse joodse burgers in de Tweede Wereldoorlog is veel onbekend doordat veel papieren verloren geraakt zijn. De eerste daad van verzet vindt plaats op het Gemeentelijk Gymnasium. Als in 1940 ten gevolge van de verordening van de Duitsers, joodse hoogleraren en leraren geen lessen meer mogen geven, gaan de leerlingen in staking. In 1941 mogen joodse kinderen niet meer naar de lagere scholen. In Doetinchem en Winterswijk worden, met toestemming van de burgemeesters, streekscholen voor lager onderwijs voor joodse kinderen gestart. Tot februari 1943 wordt hier les gegeven.

Razzia's

In Doetinchem woonden op 1 oktober 1941 ongeveer 170 joden. Op 8 oktober 1941 gaat een eenheid van de Ordnungspolizei, bijgestaan door een plaatselijke politieagent, er op uit om zestien joodse mannen te arresteren. Zes joodse mannen worden thuis aangetroffen en opgepakt. Zij worden gedeporteerd naar het beruchte kamp Mauthausen waar ze allemaal tussen 14 en 29 oktober 1941 omkomen. Zij zijn de eerste joodse slachtoffers uit Doetinchem. Er volgen nog verschillende razzia's. In de nacht van 17 op 18 november 1942 worden in Doetinchem e.o. 68 joden opgepakt en naar Westerbork overgebracht. Alfred de Wolff (26 jaar) weet bij Wezep uit de trein te springen en te ontsnappen. Alfred kwam heelhuids de oorlog door.

De Koef

Begin april 1943 ontvingen joodse families een brief met het verzoek om via de kortste route naar het kamp Vught te reizen. Veel Doetinchemse joden hadden de stad al verlaten. 10 april 1943 gingen de achtergebleven Doetinchemse joden met de trein naar Vught. Bij hen was ook de bekende leraar klassieke talen Jonas Efraïm Cauveren, bijgenaamd de Koef. Zij kwamen allen in vernietigingskampen om.

Inbeslagname

Ook in Doetinchem werden meerdere bedrijven door de bezetter in beslag genomen. Vlak nadat joodse families in april 1943 uit hun woningen zijn vertrokken, heeft Uitgeversmaatschappij Misset via een tussenpersoon diverse huizen opgekocht (12 woningen en de synagoge). De intentie van deze aankoop is onduidelijk. Na 1945 worden via de Raad voor Rechtsherstel sommige oorspronkelijke eigenaren of erfgenamen weer in hun rechten hersteld.

Monument

Na de oorlog keerden 125 joodse Doetinchemmers niet meer terug. Het Joods monument in de Boliestraat moet de gedachte aan hen levend houden. Op een gedenkplaat in de aula van de joodse begraafplaats staan de namen van de in de oorlog omgekomen leden van de joodse gemeente. Over de stichting van dit kerkhof is weinig terug te vinden. De oudste steen dateert uit 1818. Een uitvoerige beschrijving van de begraafplaats vinden we in het boek Het oude volk van Hans Kooger. De begraafplaats is nu door een fraai hek omgrensd.

Literatuur:
Het oude volk. Kroniek van joods leven in de Achterhoek, Liemers en het grensgebied, Hans Kooger, 2001
Kronyck o.a. no. 76,115 en 125

Dit verhaal is onderdeel van de canon van Doetinchem. Het volgende venster is hier te vinden.