Het Romeinse landschap tussen Maas en Waal

Ad Duodecimum

Deze nederzetting verschijnt ook op Romeinse reiskaarten. Eentje blijft bewaard omdat een middeleeuwse cartograaf er een kopie van maakt: de Peutingerkaart. Ad Duodecimum, ‘Bij de twaalfde mijl’, noemt de Romeinse cartograaf de pleisterplaats bij de Maasbrug. De volgende plek op de kaart, Grinnibus is het huidige Rossum. De Moleneindsewaard bij Alphen, vindplaats van de tufsteenblokken, ligt op exact achttien Romeinse mijlen van Nijmegen. Rossum ligt ook precies op de plek die de cartograaf aangeeft, zo constateert Nils Kerkhoven, de archeoloog die de tufsteenblokken vindt. Waar geleerden zich al eeuwen het hoofd over breken, is opgelost. We weten de - zeer waarschijnlijke - locatie van Ad Duodecimum.

Romeinse bouwwerken

Romeinse soldaten zijn bouwers. De legioenen die vanaf het begin van de jaartelling Nijmegen en omgeving aandoen, bouwen niet alleen legerkampen, maar ook de stad Noviomagus en tempels en villa’s op het platteland. Het zijn grote boerderijen die de stad van graan en andere landbouwproducten voorzien. Ook in het Land tussen Maas en Waal, bouwen ze. De oorspronkelijke bevolking kijkt zijn ogen uit naar de Romeinse architectuur in steen. Imposante bouwwerken naast de eenvoudige houten constructies waar ze zelf in wonen.

Wegen en bruggen

De legionairs zetten niet alleen gebouwen neer, ze bouwen ook kaarsrechte wegen en overbruggen rivieren. Vanuit Nijmegen leggen ze een weg langs de Maas naar het zuiden, met wachttorens op vastgestelde locaties. De weg steekt bij Cuijk de Maas over. Daar ontstaat bij de Romeinse brug Ceuclum. Ook naar het westen, parallel aan de Maas, maken de soldaten een weg. Die komt uit bij Ad Duodecimum en steekt daar de Maas over. Weten we dat laatste zeker? Nee, maar waarschijnlijk is het wel.

De Koningstraat

Door diverse historici is geopperd dat de Koningstraat, een zeer oude oost-west verbinding door het Land tussen Maas en Waal, teruggaat op deze Romeinse weg. Klopt dat? Het antwoord is: we weten het niet. Wat we wel weten is dat wegtrajecten de neiging hebben de eeuwen te overleven.

Losse puzzelstukken

Archeoloog Harry van Enckevort zegt dat het platteland rond Nijmegen er in de Romeinse tijd veel Romeinser heeft uitgezien dan wij zijn geneigd te denken. We zien daar alleen nog losse puzzelstukken van. Een van die puzzelstukken zijn de tufstenen blokken die gebruikt zijn bij de bouw van de vroegste dorpskerk van Alphen. De fundamenten daarvan zijn behouden gebleven onder de huidige kerk. Het is hergebruikt Romeins materiaal. Een ander puzzelstuk zijn de vele vondsten uit de Romeinse tijd die opduiken als er in Dreumel in de eenentwintigste eeuw een nieuw winkelhart wordt gebouwd. En niet te vergeten natuurlijk de villa’s in Ewijk, Druten en Wijchen. De inheemse nederzettingen, vaak afgebeeld als lemen hutten met daken van stro, hebben in werkelijkheid witgepeisterde muren en dakpannen op het dak. Op z’n Romeins.

Dichtbevolkt

In de cirkel die Tiel, Lith, Empel en Zaltbommel omvat wonen in de Romeinse tijd veel mensen. Het is het dichtstbevolkte gebied van Zuid-Nederland in deze periode. Er liggen tempels, castella (legerplaatsen), nederzettingen en villa’s. De Romeinen zien dit gebied waar Maas en Waal elkaar naderen, net als vele machthebbers na hen, als strategisch waardevol.

Dit verhaal is onderdeel van het Verhaal tussen Maas en Waal. Het volgende venster is hier te vinden.

Bronnen en verder lezen:

• P. Deurloo, Grote Werken – Hoe Maas en Waal welvarend werd (Nijmegen 2018).
• H. van Enckevort & E.N.A. Heirbaut (red), De verdwenen villa van de Tienakker (Nijmegen 2011).
• A.M. Gerhartl-Witteveen & P. Stuart, Museumstukken II, De Tabula Peutingeriana (Nijmegen 1999).
• P. van der Heijden, Onderzoek naar de lokatie van de zuidelijke route op de tabula peutingeriana (Nijmegen 1997).

Rechten

Peter Deurloo, Historicus en journalist, CC-BY-NC