Romeinse nederzetting bij Moordhuizen

Ad Duodecimum

Een deel van de Peutingerkaart, gebaseerd op een Romeinse wegenkaart. Rechtboven Noviomagi (Nijmegen), linksboven Ad Duodecumum (A...

Foto 1/4

Bekapte en bewerkte tufstenen bouwblokken.

Foto 2/4

De Sint Lambertuskerk in Alphen waarin Romeins tufsteen is verwerkt.

Foto 3/4

Re-enactors spelen Romeinse soldaten na.

Foto 4/4

Grote rechthoekige blokken kalksteen komen aan de oppervlakte als het bedrijf Nederzand in 2010 zand gaat winnen in Over de Maas bij Alphen. 1800 of 1900 jaar terug in de tijd: Romeinse soldaten voeren kalksteenblokken per schip aan vanuit de Eifel. Aan de Maas, ter hoogte van het huidige Moordhuizen, laden ze de blokken uit. Ze bouwen een nederzetting, een kleine stad die de brug over de Maas bewaakt die de legionairs construeren.

Ad Duodecimum

Deze nederzetting verschijnt ook op Romeinse reiskaarten. Eentje blijft bewaard omdat een middeleeuwse cartograaf er een kopie van maakt: de Peutingerkaart. Ad Duodecimum, ‘Bij de twaalfde mijl’, noemt de Romeinse cartograaf de pleisterplaats bij de Maasbrug. De volgende plek op de kaart, Grinnibus is het huidige Rossum. De Moleneindsewaard bij Alphen, vindplaats van de tufsteenblokken, ligt op exact twaalf Romeinse mijlen van Nijmegen. Rossum ligt ook precies op de plek die de cartograaf aangeeft, zo constateert Nils Kerkhoven, de archeoloog die de tufsteenblokken vindt. Waar geleerden zich al eeuwen het hoofd over breken, is opgelost. We weten de - zeer waarschijnlijke - locatie van Ad Duodecimum.

Bouwwerken

Romeinse soldaten zijn bouwers. De legioenen die vanaf het begin van de jaartelling Nijmegen en omgeving aandoen, bouwen niet alleen legerkampen, maar ook de stad Noviomagus en tempels en villa’s op het platteland. Het zijn grote boerderijen die de stad van graan en andere landbouwproducten voorzien. Ze bouwen ook in het Land tussen Maas en Waal. De oorspronkelijke bevolking kijkt zijn ogen uit naar de Romeinse architectuur in steen. Imposante bouwwerken naast de eenvoudige houten constructies waar ze zelf in wonen.

Kaarsrechte wegen

De legionairs zetten niet alleen gebouwen neer, ze bouwen ook kaarsrechte wegen en overbruggen rivieren. Vanuit Nijmegen leggen ze een weg aan langs de Maas naar het zuiden, met wachttorens op vastgestelde locaties. De weg steekt bij Cuijk de Maas over. Daar ontstaat bij de Romeinse brug Ceuclum. Ook naar het westen, parallel aan de Maas, maken de soldaten een weg. Die komt uit bij Ad Duodecimum en steekt daar de Maas over.

Koningstraat

We weten dat laatste niet zeker maar door diverse historici is geopperd dat de Koningstraat, een zeer oude oost-west verbinding door het Land tussen Maas en Waal, teruggaat op deze Romeinse weg. Of dat klopt weten we niet. Wat we wel weten is dat wegtrajecten de neiging hebben de eeuwen te overleven.

Romeinser dan gedacht

Archeoloog Harry van Enckevort zegt dat het platteland rond Nijmegen er in de Romeinse tijd veel Romeinser heeft uitgezien dan wij zijn geneigd te denken. We zien daar alleen nog losse puzzelstukken van. Een voorbeeld hiervan zijn de tufstenen blokken die gebruikt zijn bij de bouw van de dorpskerk van Alphen. Het is hergebruikt Romeins materiaal. Andere voorbeelden van deze puzzelstukken zijn de vele vondsten uit de Romeinse tijd die opduiken als er in Dreumel in de eenentwintigste-eeuw een nieuw winkelhart wordt gebouwd. En niet te vergeten natuurlijk de villa’s in Ewijk, Druten en Wijchen.

In de cirkel die Tiel, Lith, Empel en Zaltbommel omvat wonen in de Romeinse tijd veel mensen. Het is het dichtstbevolkte gebied van Zuid-Nederland in deze periode. Er lagen tempels, legerplaatsen, nederzettingen en villa’s. De Romeinen zien dit gebied waar Maas en Waal elkaar naderen, net als vele machthebbers na hen, als strategisch waardevol.

Bronnen en verder lezen:

Expeditie Over de Maas.
H. van Enckevort, E. Heirbaut (red.), De verdwenen villa van de Tienakker, (Nijmegen 2011).
P. van der Heijden, Onderzoek naar de lokatie van de zuidelijke route op de tabula peutingeriana (Nijmegen 1997).