Tentoonstelling | Tekenen in Tijden van Oorlog

Jo Spier

Nog niet eerder werd de periode tussen 1939 en 1951 uit het leven van Spier zo uitvoerig belicht. Naar de oorlogsjaren van het gezin Spier deden conservator Christiaan te Strake en gastconservator Niels Beugeling een uitgebreid onderzoek. Deze jaren waren, vooral door het gedwongen werk van Spier voor de Duitsers, tot nu nog steeds met vraagtekens omgeven. De samenwerking met filmexperts uit Berlijn en Nederland, het Ghetto Museum Terezín (Theresienstadt) (Tsjechië), Joods Museum Amsterdam en het NIOD en nabestaanden en ooggetuigen, boden aanknopingspunten voor een nieuwe kijk op deze voor het gezin Spier zo ingrijpende periode.

Tijdens gesprekken met betrokkenen, waaronder zijn zoon, die ook in Theresienstadt gevangen zat, en het jarenlange onderzoek in collecties van collega-musea als het Joods Museum Amsterdam en het Ghetto Museum Terezín, is er bijzonder materiaal beschikbaar dat nu voor het eerst in samenhang getoond wordt. Zo zijn verschillende tekeningen te zien die Jo Spier in Theresienstadt in opdracht van de bezetter heeft moeten maken, maar ook het werkelijke beeld dat hij (deels in het geheim, deels na de bevrijding uit zijn herinnering) heeft opgetekend. Aan de hand van die beelden en objecten wordt zowel het door de Duitsers gewenste als het werkelijk beeld van het ghetto/concentratiekamp Theresienstadt getoond. Ook de overgebleven fragmenten van de film die in opdracht van de bezetter over Theresienstadt vervaardigd werd zullen te zien zijn, in combinatie met de tekeningen die Jo Spier ervan maakte.

Christiaan te Strake: “Vanaf het begin van ons onderzoek is de centrale vraag: “Wat zou jij doen?” Een vraag die ieder van ons bezig zou moeten houden, voordat we een mening formuleren over het gedrag van onze medemens. Dit onderzoek en het resultaat daarvan in de tentoonstelling en de begeleidende publicatie helpen daar hopelijk bij.”

Politieke Tekenaars van Vandaag

Aan de hand van hedendaagse politieke tekeningen wordt in de tweede zaal een brug geslagen naar de actualiteit en de kwetsbaarheid van vrijheid. Het werk van Nederlandse en internationale tekenaars roept vragen op over beeldvorming, symboliek en (zelf)censuur in tijden van conflict en oorlog.

De tentoonstelling toont werk van Nederlandse, Duitse, Oekraïense, Palestijnse, Russische en Israëlische tekenaars, allemaal met een specifieke blik op het beeld van de oorlog. Hoe verbeeldt een tekenaar de oorlogen van dit moment, welke beelden en symbolen staan hem ter beschikking?

Politieke tekenaars hebben binnen het journalistieke spectrum altijd al een bijzondere plaats ingenomen. In kranten, op internet en op social media proberen zij op geheel eigen wijze een beeld te scheppen van wat deze oorlogen en conflicten bij hen oproepen. Hun invloed is daarbij opmerkelijk, gezien ook de reacties die regelmatig op hun werk te lezen zijn.

Tekenen in Tijden van Oorlog gaat ook over de vrijheid en het werk van de politiek tekenaar zelf. De gevaren voor de tekenaar komen inmiddels allang niet meer alleen van dictators en corrupte machthebbers; de macht van de (tech)miljardairs is inmiddels zó groot dat ze kranten bezitten, mediabedrijven opkopen en daarmee grote invloed op de pers uitoefenen. Ook deze thematiek komt in de expositie voorbij.

Publicatie en randprogramma

Bij de tentoonstelling verschijnt een (tijdloze) publicatie, vanaf 22 maart beschikbaar in de Museumwinkel van Stedelijk Museum Zutphen. Ook is er randprogramma rondom de tentoonstelling met lezingen en workshops, en wordt er in samenwerking met middelbare scholen een debat over vrijheid georganiseerd. De tentoonstelling wordt geopend met een symposium op 21 maart 2025 (reserveren verplicht).

Tekenen in Tijden van Oorlog vindt plaats in het kader van het bevrijdingsjaar 80 jaar Vrijheid en het Erfgoed themajaar Zutphen en wordt mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van Vfonds en provincie Gelderland.