Ontruiming van Joodse werkkampen in Gelderland

Kamp Schut en de Zomp

In de jaren dertig zette de Nederlandse overheid als werkverschaffing voor werklozen werkkampen op door heel Nederland. Ook in Gelderland bevonden zich een aantal van deze kampen en deze werden in de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s gebruikt om Joden als dwangarbeiders in onder te brengen.

Kamp Schut

Een voorbeeld hiervan is Kamp Schut in Ede. Dit kamp werd in 1940 gebouwd door de Rijksdienst voor Werkverschaffing en vanaf 1942 werkten er Joden. Er was in totaal plaats voor 176 arbeiders en het personeel bestond uit niet veel meer dan een kok en een nachtwaker. Onder leiding van de Nederlandse Heidemaatschappij werkten de dwangarbeiders als landontginners. Tijdens de Joodse feestdag Jom Kipoer werden in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 alle Joodse werkkampen in Nederland ontruimd. Onder het voorwendsel van ‘gezinshereniging’ werden alle Joden naar kamp Westerbork gestuurd. Een onbekende Joodse man schreef over de deportatie: ‘Ik werd zaterdagmorgen 3 Oct. met alle kampbewoners in Ede door de groene politie weggehaald en naar Arnhem vervoerd. We kwamen daar ongeveer 12 uur en hebben daar tot de volgende dag 10 uur op een bewaarplaats gelogeerd, ook ’s nachts op de stenen vloer in de buitenlucht. ’s Zondagsmorgens zijn we doorgebracht naar het kamp Westerbork’. Het is niet bekend hoeveel van de 176 tewerkgestelden Westerbork overleefd hebben.

Kamp de Zomp

In 1942 vervingen Joodse dwangarbeiders de werklozen in kamp De Zomp te Ruurlo. De eerste maanden ging het er, getuige een brief van gevangene Valentijn Prins, relatief ‘goed’ aan toe. Zo schrijft Prins in de zomer van 1942 onder meer ‘Natuurlijk moet er gewerkt worden, maar dat valt ook wel mee. Je hoeft niet harder te werken dan in je vermogen ligt’. Dit zou echter veranderen nadat de kampbeheerder op een training van de SS in Ommen geweest was. Gevangene Benno Elkus schreef hierover: ‘Hij kwam terug als een beest, hij schold, vloekte, tierde en doorzocht al onze kamers op het bezit van etenswaren. Alles wat hij vond, van kaas tot kool, werd in één pan gekookt en die grijze drab moesten wij eten.’ Ook de dwangarbeiders van de Zomp werden op 2 oktober 1942 naar Westerbork gestuurd. Het lukt de zojuist geciteerde Benno Elkus en zijn broer echter om te ontsnappen, en na vele omzwervingen weten zij de oorlog te overleven.

Verder lezen