Kozakken in de Betuwe in 1814

Wie waren de kozakken

Kozakken zijn vooral bekend geworden als ruiters in het Russische leger. Het waren vaak lijfeigenen, verarmde edelen, horigen en andere verschoppelingen van de Russische maatschappij. Ze verlieten het Russische kerngebied en vestigden zich aan de randen van het Russische Rijk, buiten de invloedssfeer van de machtshebbers in Moskou. De term Kozak kreeg in loop van de eeuwen de betekenis van ‘een persoon die geen autoriteit kent’. Zij speelden in de Russische krijgsmacht een waardevolle rol bij de oorlogen van tsaar Alexander I. De Donsche Kozakken, die in 1814 door de Betuwe trokken, kwamen uit de omgeving van Donetsk in het huidige Oekraïne.

Wat hadden zij te zoeken in de Betuwe

Het kozakkenregiment in de Betuwe maakte onderdeel uit van het korps van Alexander Tsjernysjov. Dit korps vocht mee in het leger van de Pruisische generaal Von Bulow in de strijd tegen de Fransen. In de veronderstelling dat de troepen van generaal Von Bulow in de Betuwe verbleven, waren de Kozakken naar deze regio getrokken. Op 16 januari 1814 kwamen zij aan te Varik. Het leger van Von Bulow was toen echter al in Brabant. In de tussentijd was besloten dat het korps van Tsjernysjov zou overgaan naar het legerkorps van de hertog van Saksen Weimar, dat was gestationeerd in België.

Een zooitje ongeregeld

Tot nader order verbleven de Kozakken daarom in de Betuwe. Zij veroorzaakten daar veel overlast met plunderingen, liederlijk gedrag en dronkenschap. Ze waren in de veronderstelling dat de bevolking hen als bevrijders ruimhartig zou voorzien van veel en vet voedsel, drank, zoals jenever en brandewijn, en vrouwen. Een bekende anekdote is dat zij sabbelden aan kaarsen gemaakt van schapenvet en bijenwas.

In Geldermalsen moest Baron van Brakel ’t Huis te Geldermalsen afstaan aan negenendertig Kozakken. Daarnaast moest het dorp dagelijks honderd daalders aan de Kozakken geven voor hun verblijf. Enkele bemiddelde inwoners besloten de Kozakken daarom af te kopen. Met een goede som geld vertrokken zij naar Beesd en Mariënwaerdt. Het middel van afkoop werd hierna regelmatig toegepast.

Op 5 april 1814 bereikte de Kozakken het bevel van generaal Van Suchtelen, commissaris voor Nederland bij de Russische en Pruisische legers, om naar België te marcheren voor aansluiting bij het korps van Tsjernysjov. Zij weigerden dit echter, omdat zij alleen bevelen van tsaar Alexander wilden opvolgen.

Het opbrengen der Kozakken

Het departement van Oorlog was al meerdere malen gealarmeerd over de Kozakken en ook soevereine vorst Willem I was in februari 1814 al op de hoogte. Nederlandse troepen in het nabije Gorinchem werden echter niet ingezet. Het moest echter tot april duren voordat het lukte om met verschillende compagnieën Landstorm van de nabijgelegen dorpen de Kozakken bij Zoelen in te rekenen. Het gevangen regiment bestond uiteindelijk uit 1 majoor, 2 kapiteins, 1 wachtmeester en 80 manschappen, 148 paarden, 1 kameel en 5 voertuigen. De gevangenen werden in de citadel van ’s-Hertogenbosch opgesloten.

Schadeloostelling

Nu moest nog de schadeloosstelling worden geregeld. De Kozakken hadden een rapport opgesteld met betrekking tot de door hen geleden schade als gevolg van de behandeling tijdens hun arrestatie. Het gehele geleden verlies bedroeg volgens hen 6020 gouden dukaten, 36.451 zilveren roebels en 231.608 papieren roebels. Omdat de Russische tsaar Alexander I binnenkort als gast in Nederland werd verwacht, moest de zaak snel worden afgehandeld. Uiteindelijk betaalden men de Kozakken 30.000 dukaten uit de staatskas. De relatie met Rusland werd in 1816 bezegeld door het huwelijk van de kroonprins, de latere Koning Willem II, met de zuster van de tsaar, Anna Paulowna.

Bronnen en verder lezen:

• Kruiend door de Betuwe, Historische kring Kesteren en Omstreken, 1997.
• 'Kozakken in Nederland', http://www.kozakkendorp.nl/historie/kozakken.

Rechten

Olga Spekman, CC-BY-NC