Fietsprovincie Gelderland

Sparta en Gazelle

Voorzijde fabriek Sparta 1934

‘Spring maar achterop bij mij, achterop mijn fiets’. Gers Pardoel zong het al: Nederland is een fietsland. In Amsterdam wordt er dagelijks meer dan twee miljoen kilometer afgelegd op de fiets. Toch ligt de oorsprong van de Nederlandse fietscultuur niet in Holland, maar in Gelderland. Onze mooie provincie was en is ster in het produceren van fietsen. Twee van de bekendste Nederlandse fietsmerken, Gazelle en Sparta, vinden zelfs hun oorsprong in Gelderland.

De oudste en grootste van de twee fietsmerken is de Koninklijke Gazelle. Willem Kölling zette in 1892 een fietshandel op in Dieren. Al snel verliep de handel goed en groeide het bedrijf voorspoedig. Niet lang daarna ging Kölling samenwerken met de smid Rudolf Arentsen. De naam Gazelle werd geïntroduceerd in 1902 en een tiental jaar later was de fabriek zodanig uitgebreid en gemoderniseerd dat het bedrijf volledige fietsen produceerde. Gazelle werd in de jaren dertig vooral bekend door de stripheld Piet Pelle. Deze stripfiguur speelde samen met zijn Gazelle de hoofdrol in verschillende promotieboekjes en -filmpjes. Het stijgende succes stagneerde door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Metaal en machines werden door Nazi-Duitsland buitgemaakt of aan het einde van de oorlog vernield. Maar Gazelle wist er bovenop te komen en groeide uit tot één van de belangrijkste fietsfabrieken van Nederland. In 2011 werd Gazelle overgenomen door PON Holdings, de importeur van onder andere Volkswagen. Dit bedrijf heeft eveneens Gelderse wortels.

Sparta

Terwijl in 1917 in de rest van Europa de Eerste Wereldoorlog woedde, zetten de Apeldoornse heren Verbeek en Schakel een groothandel op voor rijwielen en -onderdelen. De firma Verbeek en Schakel kocht in datzelfde jaar onder meer de merknaam Sparta van het Nijmeegse bedrijf Reuvers. Onder deze naam produceerde het bedrijf in 1920 haar eerste fiets. Het assortiment werd in de jaren daarna uitgebreid met bak-, dienst-, transport- en motorfietsen. De Tweede Wereldoorlog raakte Sparta: de productie stagneerde in de jaren 1943 en 1944. Na 1945 lag de nadruk met name op de productie van motorfietsen. Sparta was toen de grootste motorfietsfabrikant van Nederland. In de jaren vijftig werd er een wet aangenomen die stelde dat bromfietsers zonder rijbewijs mochten rijden en geen wegenbelasting hoefden te betalen. Hierdoor nam de vraag naar motorfietsen af en die van bromfietsen toe. Sparta richtte zich toen enige tijd alleen nog op de fabricage van bromfietsen. In de jaren zeventig keerde de fiets, mede door het speciale frame, blijvend terug in het assortiment van Sparta.