De Grundewaay en de Swartmaakers

In 1713 brandden in Puiflijk de Grundewaay van Jan aan de Grundewaay en de hoeve van Van Kerkhof op de Poelacker af. De branden leken aangestoken, de daders waren nog onbekend.

Tot enige tijd later een niet al te snugger meiske, Geertje Wolters uit Deest, op haar zwerftochten door het rivierenland op zoek naar eten en onderdak, op de pont bij Wijk bij Duurstede aan de veerman en andere passagiers brandbriefjes liet zien. Afpersers stuurden in die tijd brandbrieven aan eigenaren van boerderijen. Als die niet betaalden, werd er brand gesticht.

Swartmaakers

De schout van Wijk bij Duurstede hoorde over Geertje Wolters en hij pakte haar op. Op verzoek van Steven van Delen, ambtman van Maas en Waal werd Geertje gevangen gezet in Tiel onder het stadhuis. Toen haar ondervragers dreigden met marteling, noemde ze namen van een heleboel Maas en Walers, die een bende van swartmaakers en brandstichters zouden vormen. Swartmaakers waren rovers die hun gezichten zwart maakten met houtskool en vervolgens reizigers en boerderijen beroofden.

Marteling

De leider zou Jan van Son uit Dreumel zijn. Hij werd Uylenspieghel genoemd. Verder noemde de warrige Geertje ook Hendrik de Cock, bijgenaamd de 'Haen' uit Bergharen, Jonas de Snijer, Jan van Gelder, Cornelis de Speelman, Peter Casparse, Herman Cornelisse en enkele vrouwennamen zoals Dorothé de waarzegster en Jannige die met borstels ventte. Zelfs haar vader deugde niet, zei Geertje. Ze vertelde genoeg aan de Maas en Waalse schouten om genoemde lieden op te pakken en te verhoren. Uylenspieghel werd verschillende keren gemarteld. Hij bekende van alles en nog wat, maar zo gauw de marteling voorbij was, ontkende hij alles weer. Veel van de genoemde personen bleken onschuldig. Een aantal werd ook vrij gelaten. Maar Uylenspieghel en Geertje zijn op 15 september 1713 op de Galgenberg in Bergharen terechtgesteld.

Bron: H. van Heiningen: De historie van het Land van Maas en Waal, Europese bibliotheek, Zaltbommel, 1965, blz. 71 e.v.

Rechten

Cor van den Heuvel