Splitsing parochie en deling schoutambt

De parochie Putten

Het schoutambt viel samen met de grenzen van de toenmalige kerkelijke parochie Putten. In het zuiden en in het oosten grensde de parochie Putten aan Garderen. In het gebied van het tegenwoordige Nijkerk is in de loop van de twaalfde eeuw een kapel gesticht in de buurtschap Wullenhoven. Nadat deze bij een veenbrand verloren ging, is op een andere lokatie een nieuwe kerk gebouwd. Deze is in 1222 als centrum van een nieuwe parochie, Nij(e)kerck, afgescheiden van de parochie Putten. Wél bleef het gebied van Nijkerk als zelfstandige parochie nog enkele eeuwen deel uitmaken van het schoutampt Putten.

Geen stadsrechten voor Nijkerk

Deze parochie Nijkerk heeft in 1413 van de hertog Reinald IV van Gelre het aanbod van stadsrechten gekregen. Nijkerk heeft echter nimmer aan de gestelde voorwaarden kunnen voldoen. Er moest bijvoorbeeld een vroedschap van 12 schepenen benoemd worden. Dat wil zeggen: een raad van bestuur. Daarnaast moesten er stadsmuren gebouwd worden. Nijkerk bleef daarom deel uitmaken van het schoutampt Putten. Wél werd het omringd door een gracht met wallen en poorten, zodat Nijkerk later terecht een veste werd genoemd. Overigens was omstreeks 1600 de omwalling reeds verdwenen.

Rechtszittingen

Het Veluwse Landgericht (een ommegaande rechtbank) maakte onder leiding van de drost (bestuurder) van Veluwen periodiek een rondgang langs de plattelandsschoutampten om daar een rechtszitting te houden voor de grotere zaken. Na het aanbod van 1413 heeft het Hof te Arnhem, in afwachting van de vorming van een Nijkerks schepencollege, kennelijk wel besloten de periodieke zittingen van de drost van Veluwen voor de regio Putten/Nijkerk niet meer uitsluitend in Putten te houden. In plaats daarvan werden de specifieke Nijkerkse zaken ook daar ter plaatse behandeld. Dit geschiedde op 6 februari 1426 voor de eerste maal en dat is sindsdien ook zo gebleven, ondanks de mislukte stadsstichting. Hoewel de schout wel een en dezelfde persoon was, werd hij sindsdien in de akten en verslagen van de landgericht-zittingen te Putten als schout van Putten vermeld, maar in de Nijkerkse verslagen werd hij schout van Nijkerk genoemd.

Een gesplitst schoutampt

Uiteindelijk is omstreeks 1530 een eind gekomen aan dit "dubbele" schoutampt en kreeg Nijkerk een eigen schout. Dit was toen echter wel een familielid van de Puttense schout en beide schoutampten zijn nog lang in dezelfde familie gebleven. In Putten zelfs tot circa 1680, namelijk de familie van Arler. De Nijkerkse tak nam bij de splitsing de toepasselijke naam Scholten aan. 

Dit verhaal is onderdeel van de canon van Putten. Het volgende venster is hier te vinden.

Lees ook het artikel van E.L. Steinmeier in De Graver (2013, nr. 2).