Vroege ijzertijd halsringen uit Uddel

Wendelringen

In de vroege ijzertijd waren Wendelringen een populair fenomeen in Noord-Europa. Deze werden in verschillende vormen en maten geproduceerd. De Wendelring uit Uddel lijkt het meest overeen te komen met het type Scharflappige Wendelring. Dit type Wendelring wordt gekenmerkt door de dun uitgesmede ribben die vervolgens zijn getordeerd en is gemiddeld vijftien tot zeventien centimeter in omvang.

Smeden

Het maken van een Scharflappige Wendelring vereiste veel kennis en kunde van een smid. Om de ideale kleur en weerbaarheid van het brons voor de Wendelring te krijgen had men een legering van ongeveer 90% koper en 10% tin nodig. In totaal zijn er grofweg vijftien verschillende stappen nodig om een Wendelring van begin tot het eind te kunnen maken. Hierin worden drie fasen onderscheiden; het gietproces, het werkelijke smeden en het afwerken van de Wendelring.

Herkomst

Het meest aannemelijke herkomstgebied van de Wendelring uit Uddel is het Hunsrück-Eifel gebied in Zuidwest-Duitsland. In dit gebied zijn grote clusters van hetzelfde type Wendelring aangetroffen die als grafgiften dienden in grafheuvels.

De cultuur waaraan deze grafheuvels worden gekoppeld is de Hunsrück-Eifel cultuur (600-250 voor Christus). Uit deze grafgiften van deze cultuur blijkt dat voornamelijk vrouwen deze Wendelringen meekregen in de graven. Daarnaast werd het tevens als een typerend element gezien binnen de culturele klederdracht. De Wendelring kan mogelijk middels een vorm van ruilhandel of middels uithuwelijking tussen stammen in Uddel terecht zijn gekomen.

Depositie

Een Wendelring kan in de vroege ijzertijd meerdere functies hebben gehad. Naast de functie als sieraad en als grafgift is er nog een derde optie. Door de natte vondstomstandigheden en de gaafheid van beide bronzen halsringen zou het om een rituele depositie kunnen gaan, waarbij de halsringen als offer werden ingezet. De voorkeur om in een natte context ritueel de voorwerpen te deponeren was vanaf de bronstijd al over heel noordwest Europa de norm en kwam hoogstwaarschijnlijk voort uit gedeelde religieuze ideeën. Het offer zelf werd mogelijk gewijd aan een evenement dat belangrijk was voor de samenleving en/of aan een vruchtbaarheidsgod, zoals de godin Nerthus.

Bronnen en verder lezen:

•  J.J. Assendorp, 'Twee bronzen halsringen uit het Uddelerveen, De ringen KU 1 en KU 2 uit het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden', in: Westerheem 24 (1975), 150-155.
• R. Heynowski, 'Die Wendelringe der späten Bronze- und der frühen Eisenzeit', in R. Habelt (red.), Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 64 (Bonn 2000).
• S. Hornung, Der Hunsrück vor 2500 jahren, Leben und Sterben in der eisenzeitlichen Hunsrück-Eifel-Kultur (Simmern 2009).
• E. Eimermann & J. Zuyderwyk, ''Bend it like beckham'. Iconische halsringen (Wendelring-type) uit de 6e eeuw v.Chr. uit Ermelo en Uddel', in S. Arnoldussen/E. Ball/J. van Dijk/E. Norde/N. de Vries (red.), Metaaltijden 6 (Leiden 2019), 149-162.
• D. Fontijn, Sacrificial Landschapes, cultural biographies of persons, objects and ‘natural’ places in the bronze age of the southern Netherlands, C. 2300-600 BC, Leiden 2002.
• M.H.G. Kuijpers, Bronze age metalworking in the Netherlands (c.2000-800 BC). A research into the preservation of metallurgy related artefacts and the social position of the smith (MPhil-thesis Leiden 2008).
• L. Motz, 'The goddess Nerthus, a new approach', in: Amsterdamer Beiträge zur Älteren Germanistik nr. 36 (1992), 1-19.
• L. Motz, 'The great goddess of the north', in G.Hallberg/C.Platzack (red.), Arkiv för Nordisk filologi 113 (1998), 29-57.
• J.A. Nijdam, 'Pre-christelijke mythologie en religie van Scandinavië', in Groniek: historisch tijdschrift 31 (1998), 383-401.
• A. Pietzsch, Zur technik der Wendelringe (Berlijn 1964).
• J. Zuyderwyk, Prehistorische halssieraden. Twee topstukken tijdelijk terug in Apeldoorn (blogreeks van zes artikelen, 2015).

Rechten

Kimberley Olijslager, CC-BY-ND