Klokkenroof tijdens de Tweede Wereldoorlog

'Klokken uit de toren, oorlog verloren'

Geroofde klokken Epe 1943

Klokkenvordering, ook wel ‘klokkenroof’ genoemd, is een gebruik tijdens oorlogen dat eeuwen terug gaat. Er worden dan kerkklokken uit de torens gehaald, met als voornaamste doel kanonnen te gieten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in heel Nederland circa 6.700 klokken gevorderd door de Duitse bezetter. Een deel hiervan is na de oorlog heelhuids teruggekomen en een deel hiervan is gebruikt als metaal voor de Duitse wapenindustrie.

De verordening

De Duitse rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart vaardigde op 23 juli 1942 de tweede metaalverordening (Metallgutverordnung) uit. Deze hield onder andere in dat de kerkklokken gevorderd gingen worden, ten behoeve van de Duitse oorlogsindustrie. Op 11 oktober van datzelfde jaar refereerde Seyss-Inquart in een rede aan zijn besluit. Hij zei onder meer dat het een ‘’volkomen natuurlijke maatregel was’’ en dat het ‘’reeds voor eeuwen’’ op die manier werkt.

De Duitsers lieten monumentale klokken (van voor 1600) in eerste instantie met rust, deze klokken werden gemarkeerd met een ‘M’. De bevolking keek over het algemeen gelaten toe als er klokken uit kerktorens gehaald werden. Voor veel mensen was het een teken dat de Duitsers aan de verliezende hand waren; ze moesten hun toevlucht immers al zoeken in een simpele kerkklok. Een in die tijd veel gebezigde uitdrukking was dan ook ‘klokken uit de toren, oorlog verloren’.

De klokken uit de Oude Kerk in Ede

Een bekend geval van klokkenroof in Gelderland betreft de klok van de Oude Kerk in Ede. Dit is zo bekend geworden, omdat het weghalen van de klok gefilmd is door omstanders. Het weghalen van twee van de drie klokken uit de Oude Kerk gebeurde op 24 december 1942. De derde klok werd vier dagen later weggehaald, dit is helaas niet gefilmd.

Na de Bevrijding begon het gemeentebestuur met de zoektocht naar de drie geroofde klokken. De klokken bleken echter onvindbaar en in 1949 werd een fonds opgericht om geld in te zamelen voor nieuwe klokken. Het geld werd vrij snel bijeengebracht en op 18 juni 1949 luidden er voor het eerst sinds 24 december 1942 weer twee klokken in de Oude Kerk.

Klokkenverzet in Epe

Ook in Epe werden de klokken gevorderd. In deze plaats heeft het verzet twee van de vier kerkklokken ontvreemd en enige tijd laten ‘onderduiken’. Toen de Duitsers de klokken na een aantal dagen vonden, had het verzet er de volgende tekst op aangebracht: ‘Hij die met klokken schiet, wint de oorlog niet’.

Verder lezen: