Canon van Lochem
De canon van Lochem vertelt het verhaal van de geschiedenis van de gemeente Lochem.
Lees intro 
47 verhalen
Bekijk volledige kaart
De historische canon van de gemeente Lochem is in 2021 vernieuwd. Het is een gezamenlijk product van Geschiedkundige vereniging De Elf Marken in Gorssel en het Historisch Genootschap Lochem Laren Barchem.
De huidige gemeente Lochem omvat immers meer dan de oorspronkelijke stad Lochem of de huidige kern met die naam. Vandaar ook die logische samenwerking tussen de twee in de gemeente Lochem werkzame historische verenigingen. U mag er dus van uitgaan dat u de hele gemeente Lochem in deze Canon zult aantreffen.
Dat neemt niet weg dat in sommige ogen de geschiedkundige bronnen niet gelijkelijk aandacht geven aan stad en ommelanden; en in die ommelanden trouwens ook niet gelijkelijk aan boerinnen en baronnen. Het is nu eenmaal een feit dat de geschiedenis van Lochem in hoge mate bepaald is door magistraten en kasteelheren.
Voor een beter evenwicht hebben wij wel een aantal thematische vensters opgenomen waarin ontwikkelingen in landbouw, industrie en cultuur worden geschetst, zelfs als die slechts met moeite aan een bepaalde tijd zijn te koppelen. Al met hopen wij u door 47 vensters uitzicht te geven op de rijke Lochemse geschiedenis.
Zie ook de websites van HG Lochem Laren Barchem & De Elf Marken.
Lochemse Diamant
Tussen het grind op de Lochemse Berg waren ooit doorzichtige stukken kwarts te vinden die door polijsten prachtig gingen glanzen: 'Lochemse diamanten'. Zelfs koning Lodewijk...
Elk weet waar 't Almensch kerkje staat
In de bekende beginregel van Starings gedicht gebruikt hij het Almens kerkje slechts als opmaat voor een verhaal over 'De hoofdige boer', maar ook het...
Normaal
Hemelvaartsdag 8 mei 1975 werd popgroep Normaal geboren. Tijdens het popfestival in het Lochems openluchttheater brachten de muzikanten van deze groep voor het eerst pop...
Ludger en Bernlef
Aan de voet van de Grote kerk in Lochem staat een bronzen beeldje van de prediker Ludger, gezeten op een paard, terwijl hij de blinde...
Peststeen
Pestlijders in Lochem meenden dat het schraapsel van een bepaalde hoeksteen van de St. Gudula kerk als medicijn kon dienen tegen de pest. Er is...
Berkelneven
Kasteel Nettelhorst, waarvan slechts een ruïne en een bouwhuis bewaard zijn gebleven, werd lang bewoond door leden van de familie van Heeckeren. Andere van Heeckerens...
More
Sinds 2015 is bij het oude gemeentehuis van Gorssel het nu al gerenommeerde museum MORE voor modern realisme verrezen. Een culturele trekpleister van jewelste. Maar...
Huis Dorth
Het zelfstandige graafschap Gelre moest worden beschermd tegen mogelijke invallen vanuit het Oversticht; en omgekeerd. Bij Dorth stonden aan weerszijden van de grens versterkte...
Witte Wieven van Zwiep
In de Witte Wievenkuil op de Kale Berg zouden Witte Wieven hebben gehuisd. Zo vertelde bakker Gait Postel uit Zwiep tenminste als hij toeristen meenam...
De Slinge wordt Berkel
Ter hoogte van de stuw bij Beekvliet voegt de Slinge zich bij de Berkel, maar dat is niet wat we bedoelen met 'Slinge wordt Berkel'....
Mepal
Wie heeft er geen kampeerservies of lunchtrommeltje van Mepal in huis (gehad)? En wie weet dat die ooit in Lochem werden gemaakt?
Koningin Wilhelmina schouwt de troepen
Toen koningin Wilhelmina op 27 juni 1916 op de Gorsselse Heide de troepen inspecteerde was dat niet het eerste bezoek van een vorst aan dit...
De IJssel keert om
Onveranderlijk lijkt de IJssel langs Gorssel te stromen, maar dat beeld is schijn. Niet alleen veranderden de bochten en hoofdstroom regelmatig, al of niet door...
Joppe
Niet vaak is de geboorte van een dorp zo nauwkeurig te dateren als die van Joppe. Meestal ontstaat een dorp als gemeenschap en bouwt die...
Hendrik Willem Heuvel
Op boerderij Blauwhand in Laren werd in 1864 de nieuwgeborene begroet met: 'wie hebt d’r een roggemaaier bie ekreejn'. Helpende handen waren immers in het...
Dokter Rive
Dokter Johann Franz Rive keurde, als arts van de gemeente Lochem, opvallend veel conscrits 'ongesteld' voor dienstplicht in het Franse leger. Hun onmisbaarheid in werkplaats...
Gradus ten Pas
Van schilders van Lochemse taferelen is Gradus ten Pas (1833-1899) misschien niet de meest kunstzinnige, maar wel een van de meest bekende en productieve. Zijn...
Nieuwe gemeente Lochem
De samenvoeging van de gemeenten Gorssel en Lochem in 2005 was het voorlopige sluitstuk van een lang proces van gemeentelijke schaalvergroting.
De drie Kieften
Herberg de Drie Kieften was een van de pleisterplaatsen langs de handelswegen door het huidige Lochem. De herbergen waren 's avonds en 's nachts gevuld...
Bereisde Roel
Het geslacht Staring is een begrip in de hele Achterhoek. Zeker drie generaties Staring zijn belangrijk geweest voor Lochem, de Graafschap en Nederland.
Cannonshot
De oorlog eindigde voor deze streek heel wat gewelddadiger dan hij begon. Op 28 maart 1945 trokken Britten vanuit Duitsland de Achterhoek in. Vanuit het...
Schouwburg Lochem
Hoe komt een relatief kleine stad als Lochem aan een eigen schouwburg? En dan nog wel een waar acteurs en cabaretiers heel graag komen om...
Ligboxenstal
De ligboxenstal mag model staan voor de veranderingen in de landbouw van na WOII. In deze periode is het agrarisch bestaan sneller en ingrijpender veranderd...
Jan Moora
De zomervakantie van 1951 of 1952 bracht geschiedenisleraar Jan Moora met zijn gezin door in Lochem. Nauwelijks een jaar later werd hij de eerste directeur...
Gerritje Reerink
Gerritje Naeff-Reerink uit Lochem begon met haar man Jan Näf een leerlooierij in Arnhem onder de naam Naeff. Ze kregen zeven kinderen, maar vlak voor...
De hooiplukker
De Spanjaarden hadden natuurlijk gehoord van het Paard van Troje. En ze wisten hoe Maurits met de list van het turfschip Breda had ingenomen. Dus...
Berkelstroom
De Coöperatieve Stoomzuivelfabriek & Melkinrichting in Lochem was bij zijn oprichting in 1905 zeker niet de eerste coöperatieve zuivelfabriek in deze gemeente. Die in Almen,...
Gerrit Naefflaan
De Gerrit Naefflaan was in 1913 het eerste voorbeeld van 'volkshuisvesting' in de stad Lochem. In de andere kernen van de gemeente was daarvan pas...
Verwolde
Van verdedigingswerk werden de kastelen comfortabele woonoorden. En behalve lieden van adel woonden er steeds meer gegoede burgers uit de stad. De landschapsinrichting in de...
Stolpersteine in Lochem
Sinds 2020 wordt op steeds meer stoepen in Lochem zichtbaar gemaakt waar Joodse inwoners hebben gewoond die tijdens de tweede wereldoorlog zijn weggevoerd en vermoord....
Pension Aurora
Op de Nieuweweg in Lochem rook het meer naar rendang en sajor dan naar zuurkool met spek. Pension Aurora, met zijn aan Indië herinnerende veranda's,...
Tramstation Gorssel
In 1925 begon de Tramweg Maatschappij Zutphen-Emmerik een stoomtramlijn van Deventer naar Zutphen met een tussenstop in Gorssel. Daaraan dankt Gorssel, en in het bijzonder...
Woodbrookers
Was het oecumene? Was het vrijzinnig protestantisme? Was het christen-socialisme? Of was het dat allemaal, wat een groep Leidse theologiestudenten in 1908 aantrok bij de...
Eeffse Tonhues
Eeffse Tonhues zal de haren uit haar hoofd getrokken hebben op de avond van 6 april 1615. Even weg bij het bierbrouwen, zodat het steeds...
Ruighenrode
Kamperen in de jaren vijftig van de twintigste eeuw betekende: slapen in een sheltertje, koken op een Primus en zitten naast een tafelkleedje op de...
Lochem verlicht
In 1863 ging in Lochem een van de eerste stedelijke gasfabrieken van ons land in bedrijf. Al rond 1850 had ene Jacob Bosch daarvoor een...
Slag bij de Spitholderbrug
Tot in de achttiende eeuw was de Spitholderbrug bij Almen de enige plaats waar 's winters het handelsverkeer vanuit Westfalen naar Deventer de Berkel kon...
Christiaan van Molhoop
Niet veel bedienden werden ooit vastgelegd op een alleen aan hen gewijd portret. Die eer viel wel te beurt aan Christiaan van Molhoop, bode van...
Robert Jasper van der Capellen
Robert Jasper was een vat vol tegenstellingen. Hij werd geboren op de Boedelhof in Eefde, een van de kastelen van de familie. Hij trouwde een...
't Ruerlose Slag
De ontginningsslagen op de Armhoede kregen namen als Ruerlose Slag, Papenslag of Mogesomp. Ook nu nog leven die namen voort in Lochemse boerderij- en familienamen.
De Zandkuil
In 2008 werd het Openluchttheater De Zandkuil uitgeroepen tot 'de mooiste plek van Lochem'. Daarmee werd maar weer eens bevestigd dat elk nadeel ook voordelen...
Willem Hendrik Suringar
De negentiende eeuw was er een van diepe armoede, puissante rijkdom en – om een brug daartussen te slaan – veel 'weldadigheid'. Willem Hendrik Suringar,...
Grafheuvels in Almen en Eefde
Grafheuvels zijn het zichtbare bewijs van vroege bewoners in het gebied dat nu de gemeente Lochem is. Ze stammen uit de bronstijd.
Bruggen op het droge
De bruggen over het Twentekanaal waren er eerder dan het kanaal zelf. Ze werden op het land gebouwd en het water werd er pas later...
Marken
Het markenboek van Zwiep en Boschheurne uit 1532 vermeldt: “in den Enk sal niemant schapen mogen hoeden, als na den laatsten gast daer uijt is,...
Charter van Otto II
Op 9 juli 1233 vaardigde graaf Otto II van Gelre een charter uit, waarmee hij stadsrechten verleende aan de burgers van 'villa Locheym', een nederzetting...
De heks van Almen
In 1472 wordt de dienstbode van de pastoor te Almen, genaamd Aliden des papen maghet, wegens hekserij levend verbrand. Ze is de eerste vrouw in...
Lochemse Diamant
Tussen het grind op de Lochemse Berg waren ooit doorzichtige stukken kwarts te vinden die door polijsten prachtig gingen glanzen: 'Lochemse diamanten'. Zelfs koning Lodewijk...
Elk weet waar 't Almensch kerkje staat
In de bekende beginregel van Starings gedicht gebruikt hij het Almens kerkje slechts als opmaat voor een verhaal over 'De hoofdige boer', maar ook het...
Normaal
Hemelvaartsdag 8 mei 1975 werd popgroep Normaal geboren. Tijdens het popfestival in het Lochems openluchttheater brachten de muzikanten van deze groep voor het eerst pop...
Ludger en Bernlef
Aan de voet van de Grote kerk in Lochem staat een bronzen beeldje van de prediker Ludger, gezeten op een paard, terwijl hij de blinde...
Peststeen
Pestlijders in Lochem meenden dat het schraapsel van een bepaalde hoeksteen van de St. Gudula kerk als medicijn kon dienen tegen de pest. Er is...
Berkelneven
Kasteel Nettelhorst, waarvan slechts een ruïne en een bouwhuis bewaard zijn gebleven, werd lang bewoond door leden van de familie van Heeckeren. Andere van Heeckerens...
More
Sinds 2015 is bij het oude gemeentehuis van Gorssel het nu al gerenommeerde museum MORE voor modern realisme verrezen. Een culturele trekpleister van jewelste. Maar...
Huis Dorth
Het zelfstandige graafschap Gelre moest worden beschermd tegen mogelijke invallen vanuit het Oversticht; en omgekeerd. Bij Dorth stonden aan weerszijden van de grens versterkte...
Witte Wieven van Zwiep
In de Witte Wievenkuil op de Kale Berg zouden Witte Wieven hebben gehuisd. Zo vertelde bakker Gait Postel uit Zwiep tenminste als hij toeristen meenam...
De Slinge wordt Berkel
Ter hoogte van de stuw bij Beekvliet voegt de Slinge zich bij de Berkel, maar dat is niet wat we bedoelen met 'Slinge wordt Berkel'....
Mepal
Wie heeft er geen kampeerservies of lunchtrommeltje van Mepal in huis (gehad)? En wie weet dat die ooit in Lochem werden gemaakt?
Koningin Wilhelmina schouwt de troepen
Toen koningin Wilhelmina op 27 juni 1916 op de Gorsselse Heide de troepen inspecteerde was dat niet het eerste bezoek van een vorst aan dit...
De IJssel keert om
Onveranderlijk lijkt de IJssel langs Gorssel te stromen, maar dat beeld is schijn. Niet alleen veranderden de bochten en hoofdstroom regelmatig, al of niet door...
Joppe
Niet vaak is de geboorte van een dorp zo nauwkeurig te dateren als die van Joppe. Meestal ontstaat een dorp als gemeenschap en bouwt die...
Hendrik Willem Heuvel
Op boerderij Blauwhand in Laren werd in 1864 de nieuwgeborene begroet met: 'wie hebt d’r een roggemaaier bie ekreejn'. Helpende handen waren immers in het...
Dokter Rive
Dokter Johann Franz Rive keurde, als arts van de gemeente Lochem, opvallend veel conscrits 'ongesteld' voor dienstplicht in het Franse leger. Hun onmisbaarheid in werkplaats...
Gradus ten Pas
Van schilders van Lochemse taferelen is Gradus ten Pas (1833-1899) misschien niet de meest kunstzinnige, maar wel een van de meest bekende en productieve. Zijn...
Nieuwe gemeente Lochem
De samenvoeging van de gemeenten Gorssel en Lochem in 2005 was het voorlopige sluitstuk van een lang proces van gemeentelijke schaalvergroting.
De drie Kieften
Herberg de Drie Kieften was een van de pleisterplaatsen langs de handelswegen door het huidige Lochem. De herbergen waren 's avonds en 's nachts gevuld...
Bereisde Roel
Het geslacht Staring is een begrip in de hele Achterhoek. Zeker drie generaties Staring zijn belangrijk geweest voor Lochem, de Graafschap en Nederland.
Cannonshot
De oorlog eindigde voor deze streek heel wat gewelddadiger dan hij begon. Op 28 maart 1945 trokken Britten vanuit Duitsland de Achterhoek in. Vanuit het...
Schouwburg Lochem
Hoe komt een relatief kleine stad als Lochem aan een eigen schouwburg? En dan nog wel een waar acteurs en cabaretiers heel graag komen om...
Ligboxenstal
De ligboxenstal mag model staan voor de veranderingen in de landbouw van na WOII. In deze periode is het agrarisch bestaan sneller en ingrijpender veranderd...
Jan Moora
De zomervakantie van 1951 of 1952 bracht geschiedenisleraar Jan Moora met zijn gezin door in Lochem. Nauwelijks een jaar later werd hij de eerste directeur...
Gerritje Reerink
Gerritje Naeff-Reerink uit Lochem begon met haar man Jan Näf een leerlooierij in Arnhem onder de naam Naeff. Ze kregen zeven kinderen, maar vlak voor...
De hooiplukker
De Spanjaarden hadden natuurlijk gehoord van het Paard van Troje. En ze wisten hoe Maurits met de list van het turfschip Breda had ingenomen. Dus...
Berkelstroom
De Coöperatieve Stoomzuivelfabriek & Melkinrichting in Lochem was bij zijn oprichting in 1905 zeker niet de eerste coöperatieve zuivelfabriek in deze gemeente. Die in Almen,...
Gerrit Naefflaan
De Gerrit Naefflaan was in 1913 het eerste voorbeeld van 'volkshuisvesting' in de stad Lochem. In de andere kernen van de gemeente was daarvan pas...
Verwolde
Van verdedigingswerk werden de kastelen comfortabele woonoorden. En behalve lieden van adel woonden er steeds meer gegoede burgers uit de stad. De landschapsinrichting in de...
Stolpersteine in Lochem
Sinds 2020 wordt op steeds meer stoepen in Lochem zichtbaar gemaakt waar Joodse inwoners hebben gewoond die tijdens de tweede wereldoorlog zijn weggevoerd en vermoord....
Pension Aurora
Op de Nieuweweg in Lochem rook het meer naar rendang en sajor dan naar zuurkool met spek. Pension Aurora, met zijn aan Indië herinnerende veranda's,...
Tramstation Gorssel
In 1925 begon de Tramweg Maatschappij Zutphen-Emmerik een stoomtramlijn van Deventer naar Zutphen met een tussenstop in Gorssel. Daaraan dankt Gorssel, en in het bijzonder...
Woodbrookers
Was het oecumene? Was het vrijzinnig protestantisme? Was het christen-socialisme? Of was het dat allemaal, wat een groep Leidse theologiestudenten in 1908 aantrok bij de...
Eeffse Tonhues
Eeffse Tonhues zal de haren uit haar hoofd getrokken hebben op de avond van 6 april 1615. Even weg bij het bierbrouwen, zodat het steeds...
Ruighenrode
Kamperen in de jaren vijftig van de twintigste eeuw betekende: slapen in een sheltertje, koken op een Primus en zitten naast een tafelkleedje op de...
Lochem verlicht
In 1863 ging in Lochem een van de eerste stedelijke gasfabrieken van ons land in bedrijf. Al rond 1850 had ene Jacob Bosch daarvoor een...
Slag bij de Spitholderbrug
Tot in de achttiende eeuw was de Spitholderbrug bij Almen de enige plaats waar 's winters het handelsverkeer vanuit Westfalen naar Deventer de Berkel kon...
Christiaan van Molhoop
Niet veel bedienden werden ooit vastgelegd op een alleen aan hen gewijd portret. Die eer viel wel te beurt aan Christiaan van Molhoop, bode van...
Robert Jasper van der Capellen
Robert Jasper was een vat vol tegenstellingen. Hij werd geboren op de Boedelhof in Eefde, een van de kastelen van de familie. Hij trouwde een...
't Ruerlose Slag
De ontginningsslagen op de Armhoede kregen namen als Ruerlose Slag, Papenslag of Mogesomp. Ook nu nog leven die namen voort in Lochemse boerderij- en familienamen.
De Zandkuil
In 2008 werd het Openluchttheater De Zandkuil uitgeroepen tot 'de mooiste plek van Lochem'. Daarmee werd maar weer eens bevestigd dat elk nadeel ook voordelen...
Willem Hendrik Suringar
De negentiende eeuw was er een van diepe armoede, puissante rijkdom en – om een brug daartussen te slaan – veel 'weldadigheid'. Willem Hendrik Suringar,...
Grafheuvels in Almen en Eefde
Grafheuvels zijn het zichtbare bewijs van vroege bewoners in het gebied dat nu de gemeente Lochem is. Ze stammen uit de bronstijd.
Bruggen op het droge
De bruggen over het Twentekanaal waren er eerder dan het kanaal zelf. Ze werden op het land gebouwd en het water werd er pas later...
Marken
Het markenboek van Zwiep en Boschheurne uit 1532 vermeldt: “in den Enk sal niemant schapen mogen hoeden, als na den laatsten gast daer uijt is,...
Charter van Otto II
Op 9 juli 1233 vaardigde graaf Otto II van Gelre een charter uit, waarmee hij stadsrechten verleende aan de burgers van 'villa Locheym', een nederzetting...
De heks van Almen
In 1472 wordt de dienstbode van de pastoor te Almen, genaamd Aliden des papen maghet, wegens hekserij levend verbrand. Ze is de eerste vrouw in...
