Kasteel Heumen, 1188-1585

De naam Heumen staat in 1188 op een goederenlijst van de graaf van Dalen, die Heumen in leen geeft aan ridder Hendrik van Heumen. De ridders van Heumen bouwen een versterkte woontoren, een donjon, aan de rivier de Maas. Rond 1335 trouwt Johan II van Groesbeek met Beije van Heumen, erfdochter van Zeger van Heumen. Zo komt de heerlijkheid met donjon in bezit van de heren Van Groesbeek, die zich ook Heer van Heumen gaan noemen. Johan II bouwt de donjon van de ridders van Heumen uit tot een kasteel. De zoon van Johan II en Beije draagt kasteel en heerlijkheid op aan de hertog van Gelre en ontvangt het in 1402 als leengoed.

Geestelijkheid versus de Heren

De familie Van Groesbeek verstevigt en vergroot het kasteel rond 1400 en zorgt er in de loop van de vijftiende eeuw voor, dat het kasteel nog beter te verdedigen is. Johan IV van Groesbeek wordt in 1424 leenheer van het kasteel en de heerlijkheid Heumen. Met hem beginnen de meningsverschillen tussen de Heren van Heumen en de prior van St. Walrick over de grenzen van de bezittingen en de betaling van tienden. De twee partijen hebben meer dan honderd jaar nodig om tot een oplossing te komen. In 1455 komt de eerste overeenkomst tot stand en in 1541 de definitieve slotovereenkomst.

Beschoten en verstoten

De Van Groesbeeks zijn katholiek en Spaansgezind. Ze verhuizen rond 1500 naar het huidige Belgisch Limburg. Kasteel Heumen en de belangen in de heerlijkheden worden dan door een rentmeester behartigd. Tijdens de strijd tussen Karel van Gelre en de stad Nijmegen raakt het kasteel rond 1527 beschadigd, maar wordt hersteld, uitgebreid en verder versterkt met gracht en hoektorens. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog verblijven de Spaanse troepen aan de vooravond van de slag op de Mookerhei op 14 april 1574 op het kasteel. In 1584 en 1585 vallen de Spanjaarden het kasteel meermalen aan. Een list met 150 Spaanse soldaten die zich onder een lading tarwe verstoppen om het kasteel in te nemen, mislukt. Onophoudelijke beschieting van het kasteel door de Spanjaarden treft wel doel. Het oostelijk deel van het kasteel wordt daarna afgebroken.

Bronnen:

• Jan Vredenburg (eindred.), Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2013, p. 266.
• Marijne Magnée-Nentjes, Harrie Joosten en Tini Martens, Het verdwenen kasteel Heumen en zijn bewoners, 1188-1880. Resten van een kleurrijk verleden, Erfgoedreeks nr. 2, Erfgoedplatform Gemeente Heumen 2016.

Meer informatie: Vereniging Erfgoedplatform gemeente Heumen

Rechten

Ben Boersema, Erfgoed Gelderland, CC-BY