Eendenkooi Batenburg

Wat is een eendenkooi?

Een eendenkooi is een vanginrichting voor eenden die bestaat uit een vijver (een zogenaamde kooiplas) met vangarmen of pijpen omgeven door een kooibos. Aan eendenkooien is vanouds het recht van afpaling verbonden. Dat houdt in dat er binnen een straal van enkele honderden tot wel 1500 meter geen activiteiten mogen plaatsvinden die de vangst zouden kunnen verstoren. Onrust kan er namelijk voor zorgen dat de eenden wekenlang niet meer terugkeren. De kooien liggen vooral in de laaggelegen delen van Nederland en op de trekroutes van de vogels langs de kust en Waddeneilanden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een aantal van deze kooien in het Rivierengebied in Gelderland te vinden zijn. Het Rivierengebied kende van oorsprong een grote dichtheid aan eendenkooien met minimaal 164.

Een authentieke eendenkooi in Gelderland

Veel eendenkooien zijn helaas verdwenen, maar een aantal zijn gelukkig behouden, waaronder de eendenkooi Batenburg. Deze eendenkooi kent al een lange geschiedenis. Zij is lange tijd eigendom geweest van de bewoners van Kasteel Batenburg. De diverse bewoners hielden vanaf 1857 nauwgezet een ‘boekhouding’ bij van de vangsten. Hierdoor is het een van de meest gedocumenteerde eendenkooien van Nederland. Sinds 1953 is de eendenkooi eigendom van het Geldersch Landschap en Kasteelen.

Hoe ziet de eendenkooi Batenburg eruit?

Het afpalingsrecht van de eendenkooi Batenburg, dat nog steeds geldt, is bepaald op 753 meter. De eendenkooi ligt op laaggelegen uiterwaarden, de zogenaamde komgronden. Deze waren van oorsprong erg nat door de lage ligging achter de rivieren. De eendenkooi Batenburg wordt tegenwoordig nog steeds op basis van historische onderhoudsmethodes uit de 19e eeuw onderhouden. Hiermee heeft deze eendenkooi nog alle authentieke onderdelen, waaronder een kooihuisje voor het verblijf van de kooiker, vier vangpijpen met schermen voor de vangst van de wilde eenden, een makhok waar de staleenden vanuit het nest kunnen wennen aan de kooiker en zijn hond, een kooiplas waar de makke eenden het gehele jaar verblijven, een vliegstal voor circa 1000-3000 foeragerende eenden en een kooibos voor afscherming van de eendenkooi en voor materiaalwinning voor het onderhoud van de eendenkooi.

Een bedreigd cultureel erfgoed met perspectieven

Uit het historisch archief van kasteel Batenburg is bekend dat er in deze eendenkooi vanaf in 1860 tussen de 8000-14.000 wilde eenden werden gevangen per jaar. Vanaf het einde van de 19e eeuw namen de aantallen af. Tegenwoordig worden er in de eendenkooi van Batenburg nog maar enkele honderden eenden per jaar gevangen. De eendenkooi Batenburg is nog steeds in bedrijf. Naast de functie als vogelringstation worden er ook nog een aantal eenden, met name woerden, gedood voor consumptie voor de lokale restaurants. Natuurliefhebbers, natuurbeschermers en overheden zetten zich echter in voor het behoud van dit cultuurhistorisch erfgoed. Behalve als broedgelegenheid is een eendenkooi van belang als voedselbron en rustgebied voor vogels die ergens anders broeden.

Zelf de eendenkooi Batenburg bezoeken en vernemen hoe de kooiker jaarrond zijn werk uitvoert? Via de website van Geldersch Landschap en Kasteelen kan men zich opgeven voor excursies.

In een uitzending van 'Buitengewoon' van Omroep Gelderland vertelt de kooiker over zijn werkzaamheden in de eendenkooi Batenburg en krijgt men een goede visuele indruk van deze eendenkooi.

Bronnen

• Beter een vogel in de hand, cultuurhistorie vogelvangst, Sjeng Lumey, Dick Jonkers Uitg KNNV augustus 2008, ISBN 9789050112635.

• Eendenkooien, S. Dijkhuizen, Uitgever Tera -Lannoo ISBN 978 90 62550630

• Interview Jan Taat, vrijwillig educatief boswachter van Geldersch Landschap en Kasteelen

Met dank aan Jan Taat vrijwillig educatief boswachter van Geldersch Landschap en Kasteelen.

Rechten

Olga Spekman