De weg van de koning

De jachtstoet

Hoe valt dit tegenstrijdige beeld van een ziekelijke maar gedreven jager te verklaren? Het antwoord ligt verspreid over de Veluwe. Een eerste aanwijzing is te vinden op de ets van Romeyn de Hooghe uit circa 1700. We zien Willem III na een jachttocht arriveren bij jachthuis Het Loo. Samen met een gast zit de Koning-Stadhouder in een comfortabele calèche getrokken door vier paarden. De stoet bestaat uit mannen te paard en te voet, rijtuigen afgeladen met wild en een groot aantal jachthonden.

Een netwerk van wegen

Een jachttocht van dergelijke omvang geschiedde niet op zompige modderpadjes en hobbelige zandweggetjes. De koninklijke jacht was enkel mogelijk vanwege een netwerk van brede en goed onderhouden wegen: de zogenaamde koningswegen. Over de hele Veluwe legde Willem III deze statige, rechtlijnige lanen aan, zodat hij en zijn gevolg zich goed konden bewegen over het jachtterrein. Bovendien fungeerden de konings- en jachtwegen als verbindingen tussen zijn jachthuizen, waarvan Hof te Dieren en Het Loo de voornaamste waren.

De zwakke jager

Willem III richtte de Veluwe in op basis van zijn eigen behoeften. De koningswegen stelden hem in staat om, ondanks zijn zwakke lichaam, op jacht te gaan. De aanleg van dergelijke wegen alsook de verbreding van bestaande wegen achtte de Koning-Stadhouder daarom van groot belang. Zo liet hij bijvoorbeeld in een periode van nog geen twintig jaar zes nieuwe wegen aanleggen in het Speulderbos (nabij Putten).

Afkeer en verzet

Niet iedereen was blij met de wegen van de Koning-Stadhouder. Als er plannen waren voor de aanleg van een nieuwe weg, moesten de malen (de landeigenaren) eerst hun toestemming geven. Hoewel er vrijwel altijd afkeer was tegen de komst van een weg die het bezit opdeelde, gingen landeigenaren uiteindelijk altijd akkoord. Een andere keuze hadden zij ook niet. Nee verkopen aan de Koning-Stadhouder was geen optie.

Een weg tot vermaak van zijne Hoogheid

Dat de toestemming verleend moest worden, weerhield de malen van het Speulderbos er niet van hun ongenoegen bekend te maken. In een brief aan de Gedeputeerde Staten van Gelderland inzake de jachtwegen van Willem III lieten zij op 9 augustus 1681 spottend hun mening blijken over een beoogde weg van bijna negen meter breed: ‘U Edele Mogenden seggen dat dito wegh tot vermaeck van Sijn Hooch(eit) en passanten oock tot cieraet vant Bosch soude strecken, soo kunnen de Maelen daermede hare swaere lasten niet betaelen (…).’

Vernieling en versperring

Met andere woorden: een weg voor het jachtvermaak van de Koning-Stadhouder, een zogenaamd sieraad voor het bos, daar kopen wij niets voor. Dit voorbeeld van onbehagen onder landeigenaren verklaart voor een deel waarom veel voormalig konings- en jachtwegen vandaag de dag niet meer zichtbaar zijn in het landschap. Na de dood van Willem III zijn veel van zijn ongewenste wegen vernield. Het maalschap van het Speulderbos besloot bijvoorbeeld om aan het einde van elke weg boomstammen te planten om de doorgang te versperren.

De huidige koningswegen

Hoe de Veluwe er in de zeventiende eeuw uitzag, toen Willem III en zijn gevolg jaagden op zwijnen en herten, is tegenwoordig lastig in te beelden. Door de vernielingen na het overlijden van de Koning-Stadhouder en de ontginning en herbebossing in latere tijden, is het landschap van de Veluwe drastisch veranderd. Echter, een aantal koningswegen heeft de tand des tijds (gedeeltelijk) doorstaan. Bijvoorbeeld de koningsweg van Hof te Dieren richting jachthuis de Ginkel in Ede, aangelegd door de vader van Willem III. Op deze lange lanen is de geschiedenis van de koninklijke jacht nog altijd voelbaar.

Rechten

Lian van der Zon, CC-BY-SA