De keizer en de kerkbouw

Strijd tussen geestelijkheid en keizer

Omdat de keizers de westkant van de kerk opeisen, is die voor de gewone mensen vesting-achtig afgesloten. Het wordt daarom 'westwerk' genoemd. De ingang van de gelovigen is aan de oostkant. Daar is het domein van de geestelijkheid. Bij de kerkelijke variant is juist de westkant heel belangrijk. Omdat alles gericht is op boetedoening zijn daar in reliëf voorstellingen aangebracht die de gelovigen nog voor ze de kerk ingaan tot inkeer brengen.

Frankrijk

Dit soort kerken zijn met name in Frankrijk te zien. Een heel beroemd voorbeeld is de bedevaartskerk in Conques in Frankrijk. Daar worden pelgrims op niet mis te verstane wijze voor de keuze gesteld of ze naar hemel of naar de hel willen.

Maas en Waal

Dit alles is ook terug te vinden in het Land tussen Maas en Waal. De westkant van de middeleeuwse kerken in onder andere Alphen, Leur, Bergharen en Dreumel hebben opvallend zware torens. Het doet vestingachtig aan. Officieel wordt dit 'gereduceerd westwerk' genoemd. In de gotiek zet zich het verschil in bouw tussen de keizerlijke en kerkelijke variant door. Daarbij gaat het om het behoud van de muur als dragend deel. In de kerkelijke hoofdstroming wordt de muur als dragend deel losgelaten, om meer licht door te laten: het licht van Christus. Door luchtbogen zijn grote ramen mogelijk. De Dom van Chartres is daarvan een voorbeeld.

Keizerlijke stroming

In de keizerlijke hoofdstroming blijft de muur dragend. In de zo hoog mogelijk opgetrokken zijbeuken zijn de ramen klein. In de muren van het iets opgehoogde schip zitten geen ramen. Deze kerken hebben daarom de naam 'pseudobasiliek' gekregen. Door het behoud van de muren kan over deze kerken één dak worden aangebracht over schip en zijbeuken. Onder meer in Dreumel en Bergharen ontwikkelen de oorspronkelijke romaanse middeleeuwse kerken met hun massief westwerk zich later tot een pseudobasiliek.

Een gecategoriseerd overzicht van de kerken in Maas en Waal, samengesteld door Wim Kattenberg, vindt u door hier te klikken. Dit is een achtergrondverhaal bij het Verhaal tussen Maas en Waal.

Rechten

Wim Kattenberg, historicus Erfgoed Studiehuis, CC-BY-NC