Glazen armbanden uit de oudheid

In allerlei kleuren

Glazen armbanden, gevonden in het Middennederlandse Rivierengebied, ca. 200 v.Chr - 100 n.Chr.

Glas is niet het meest voor de hand liggende materiaal om armbanden van te maken. Toch is dat ooit op grote schaal gebeurd. In de laatste twee eeuwen voor het begin van onze jaartelling waren ze wijd verbreid in Midden- en West-Europa. Omdat ze geregeld aan de doden zijn meegegeven in het graf, zijn opmerkelijk veel complete exemplaren bewaard gebleven. Maar het zijn vooral de talloze fragmenten op oude nederzettingsterreinen die laten zien dat glazen armbanden een populair en tegelijk kwetsbaar sieraad zijn geweest.

De glazen armbandfragmenten trekken pas sinds enkele decennia de aandacht van archeologen en verzamelaars. In 2000 kon het Valkhof Museum een particuliere collectie van bijna 2750 fragmenten verwerven, verreweg de grootste op dit gebied. Ze zijn alle afkomstig van vindplaatsen in het oostelijk rivierengebied, tussen Utrecht, Den Bosch, Cuijk en Arnhem.

Verschillende kleuren

Vooral de grote variatie in vormen en kleuren maakt de armbanden interessant. Blauw, in diverse tinten, en purper zijn de meest voorkomende kleuren, veel minder vaak vinden we bruin en kleurloos glas. In het laatste geval is aan de binnenkant van de armband meestal een gele folie bevestigd. De binnenkanten zijn steeds glad, terwijl de buitenkant op allerlei manieren kan zijn geleed, vooral in de lengterichting in banden of ribben. Allerlei arceringen en opgelegde draden van geel of wit glas boden verdere mogelijkheden tot versiering.

Locatie en gebruik

Door de ruimtelijke verspreiding van alle varianten in kaart te brengen, krijgen we zicht op de gemeenschappen die de armbanden droegen en er tot op zekere hoogte hun identiteit mee tot uitdrukking brachten. Zowel tegenstellingen als overeenkomsten tussen culturele regio's komen zo aan het licht. Het is opvallend dat de armbanden zo talrijk zijn in Utrecht, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg, met een enorme concentratie in het oostelijk rivierengebied, maar nauwelijks voorkomen in de andere provincies. De armbanden in het rivierengebied vertonen bovendien weer een ander spectrum aan vormen en kleuren dan die in Limburg of het aangrenzende deel van Duitsland.

Tenminste een deel van de armbanden is in Nederland gemaakt. Dat geldt met zekerheid voor de vormen die buiten ons land vrijwel niet worden aangetroffen, zoals de brede blauwe armbanden met zeven parallelle ribben. Maar gezien de grote aantallen moeten ook andere, van elders bekende vormen hier zijn geproduceerd. Uit de grafvondsten blijkt dat de armbanden alleen door vrouwen werden gedragen. Omdat in ons land de doden werden gecremeerd in plaats van begraven, treffen we hier tussen de bijgezette asresten helaas alleen gesmolten exemplaren aan.