Vernieuwing tijdens de Industriële Revolutie

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als levensader, thema Werken langs de Waal.

Einde aan de tolheffing

Lange tijd was tolheffing een belangrijke inkomstenbron voor steden. In de loop van de zeventiende en achttiende eeuw nam het aantal tollen toe, terwijl de rivierhandel zelf stagneerde. Dat leidde tot toenemende protesten. Mede tegen die achtergrond werd tijdens het Congres van Wenen in 1815 het principe van de vrije scheepvaart ingevoerd op de grote rivieren. De eerste internationale Rijnvaartakte werd in 1831 aangenomen. In 1868 werd de akte in Mannheim herzien. Velen zien hierin de kiem voor de tegenwoordige Europese economische samenwerking. In de Akte wordt een vrije en gemeenschappelijke transportmarkt geregeld. De afschaffing van de tol heeft bijgedragen aan de hernieuwde groei van het economische verkeer over de Rijn in de negentiende eeuw.

Vernieuwing van de Rijnvaart

Ook andere ontwikkelingen zorgden voor groei van de Rijnhandel. De ontwikkeling van de chemische industrie rond vooral Basel en in het Ruhrgebied, vanaf het begin van de negentiende eeuw, was een belangrijke stimulans. Het goedkope vervoer van voor de industrie noodzakelijke grondstoffen, zoals steenkool en petroleum, was vooral mogelijk over water. Bovendien kwamen in de negentiende eeuw stoom als krachtbron en staal als bouwmateriaal ter beschikking, waarmee de Rijn- en binnenvaart op bloeiden. Stoomsleepboten maakten vrachtschepen onafhankelijk van de grillen van wind en water. In 1841 verscheen de eerste ijzeren Rijnaak, die al snel het beeld bepaalde van de Rijnvaart..

Normalisatie van de Waal

Tot slot waren de talrijke waterstaatkundige maatregelen van belang, waarmee de scheepvaart op de Rijn werd verbeterd. Vanaf 1817 werd de bovenloop van de Rijn in Duitsland door de afsnijding van bochten meer dan 80 kilometer verkort. Hoewel er in Nederland al vanaf de zeventiende eeuw verbeteringsmaatregelen hadden plaatsgevonden, werd de Waal vanaf 1850 planmatig door Rijkswaterstaat genormaliseerd: het stroomprofiel werd vastgelegd met kribben en dammen. De werken liepen door tot 1916. Ook werd in de loop van de negentiende en twintigste eeuw de Nederlandse waterinfrastructuur uitgebreid, onder meer met de aanleg van het Amsterdam-Rijnkanaal en het Maas-Waalkanaal. Zo werden de Waal en het Duitse achterland direct verbonden met de haven van Amsterdam.

Bronnen

• J.U. Brolsma. 2010. Beknopte geschiedenis van binnenvaart en vaarwegen de ontwikkeling van de natte infrastructuur in Nederland. Rijkswaterstaat, Delft.
• Thea van den Heuvel en Michiel Kruidenier. 2016. ‘Werken langs de Waal. Industrieel erfgoed in Nijmegen’. Nijmegen.
• Plessen, Marie-Louise von. 2016. Der Rhein. Eine europäische Flussbiografie. Bundeskunsthalle Bonn / Prestel München.
• Groustra, A., C. Verkerk & J. Westra. 2005. Schipper mag ik overvaren? Riviertollen in Gelderland. Stichting De Stratemakerstoren, Nijmegen.
• Marjo Wiltingh en Han Kersten. 2015. Lekko! Schippers in zicht.
• Frank Antonie van Alphen. 2105. De Kaaisjouwers – een hard leven aan de Waal. Museum De Stratemakerstoren, Nijmegen.

Vervolg: Recreatiehaven in plaats van overslaghaven

Rechten

Overland, in opdracht van De Bastei, Nijmegen, CC-BY-SA