Een weidse rivier aan een on-Nederlandse stuwwal

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als inspiratiebron, thema De Waal in de schilderkunst

De Waal en de stuwwal

Er bestaat een opvallend hoogteverschil tussen de stuwwal en het vlakke rivierengebied. Oorspronkelijk maakte de stuwwal deel uit van een groter complex, dat was verbonden met het massief van de Veluwezoom. Onder druk van het Rijnwater werd dit in de laatste ijstijd doorbroken, waarbij de helling ontstond vanaf het Valkhof tot aan het Duitse Wyler.

Stadsgezichten

Op stadgezichten van Nijmegen uit de zeventiende eeuw is de stuwwal al goed te zien, maar later vormde het rivierenlandschap en de stuwwal zelf het onderwerp van het schilderij. In de negentiende eeuw werd dit landschap ontdekt door romantische kunstenaars, die daarmee het eerlijke boerenleven en de ongerepte natuur wilden weergeven. Zij raakten in de ban van de schitterende vergezichten vanaf de dorpen op de heuvels over de laaggelegen polder.

Het weidse rivierlandschap

Bijzonder geliefd bij toeristen en Nijmegenaren was en is het uitzicht over de Betuwe, de Ooij en de scheepvaart op de Waal, meestal gezien vanaf het Valkhof. Dikwijls verbeelden schilders met eenvoudige middelen de uitgestrektheid en schoonheid van het Waallandschap. Vóór de aanleg van de spoorbrug en de Waalbrug was die ervaring van weidsheid en ruimte nog veel sterker. De rijke traditie van de romantische rivierschilderkunst met vele hoogtepunten uit de zeventiende tot de negentiende eeuw ging vanaf begin twintigste eeuw grotendeels verloren. Voor moderne kunstenaars in Nederland is, op enkele uitzonderingen na, het riviergezicht nauwelijks nog een bron van inspiratie. De weergave van stemming en atmosfeer van de rivieren is als thema in de marge van de kunst terecht gekomen. Voor amateurkunstenaars is het rivierenlandschap echter een inspirerend thema gebleven.

Vervolg: De Waal als toekomstopgave

Rechten

Marja Begheyn, Museum Het Valkhof, in samenwerking met Overland en De Bastei, CC-BY-SA