Kasteel Bern

Aangevallen door hertogen, graven, heren en Geuzen.

Op dit schilderij wordt het verhaal van Fulco van Berne in 1132 afgebeeld.

Eerste bladzijde uit het Stichtingskroniekje van de Abdij van Berne

In het westen van Gelderland ligt de Bommelerwaard in de huidige gemeenten Zaltbommel en Maasdriel. Door de ligging bij Holland en Brabant worden in dit strategisch belangrijk gebied al vroeg kastelen gesticht. Het kasteel Bern ligt aan de Maas en is vooral bekend door de Abdij van Berne. Het woord ‘berne’ betekent ‘slijk of ‘modder’.

Kasteel wordt abdij door gelofte

In het stichtingskroniekje van de Abdij van Berne staat: "In het jaar des heren 1132 gebeurde het, dat Fulco van Berne achtervolgd werd en niet meer kon ontsnappen. Hij was van alle kanten omsingeld en deed toen de belofte aan God, dat als hij door Gods toedoen van zijn vijanden zou ontkomen, zijn kasteel te Berne tot een klooster zou maken. Hij wierp zich gewapend en te paard in de Maas en wist weldra de overkant te bereiken." Twee jaar later sticht ridder Fulco van Berne de abdij, de oudste nog bestaande kloostergemeenschap van Nederland.

Strijdbaar op alle fronten

Fulco moet vele aanvallen op zijn strategisch gelegen burcht afweren. Zo doorstaat hij aanvallen van de hertog van Brabant, de graaf van Holland, de heer van Heusden en anderen. Daaronder bevindt zich graaf Wichert, wonend in Wijk, tegenwoordig Wijk en Aalburg. Deze heeft grafelijke macht in een groot deel van de Bommelerwaard, het gebied waar de burcht van Fulco van Berne ligt. De kroniek van de Abdij van Berne maakt melding van schermutselingen tussen Fulco en Wichert, die laatste wordt door Fulco met een spies gedood. De zoons van Wichert klagen bij de koning en krijgen later genoegdoening voor de doodslag op hun vader.

Einde van kasteel en abdij

Delen van het kasteel Bern worden mogelijk opgenomen in de abdij, waarvan de geschiedenis het best bewaard gebleven is. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) wordt de abdij in 1572 door de Geuzen geplunderd, waarbij een groot deel van het archief verloren gaat. Zeven jaar later gaat de abdij in vlammen op en vluchten de monniken. Later zetten zij hun activiteiten voort in Heeswijk-Dinther, waar nu de ‘Abdij van Berne’ staat. Die brandstichting betekent ook het einde van het kasteel. Het oudste deel van het complex is bewaard gebleven in een boerderij uit de zestiende eeuw. In een kadastraal minuutplan uit 1820 bevindt zich ten westen van de boerderij een rechthoekig terrein met een gracht er omheen. Oude grenzen blijven vaak in het landschap achter, ook al is hun functie onbekend.

Bronnen:

Jan Vredenburg (eindred.), Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2013, p. 520.
Het stichtingskroniekje van de Abdij van Berne, ingeleid, uitgegeven en vertaald door H. van Rij.
N.L. van Dinther, Genealogie heren van Heusden (2013).