Huis Spijk te Spijk

Kasteel en schip

Geografisch behoort Spijk bij de Gelderse Tielerwaard. Bestuurlijk ligt het ingewikkelder. Vóór 1800 bestaat de grensplaats Spijk uit de heerlijkheid Nedereinde die onder Holland valt, en de heerlijkheid Overeinde onder gezag van het graafschap Leerdam.

Vroegste vermelding van het bestaan van Spijk

Floris van Dalem belooft in 1254 met Spijk een regeling te treffen over de visserij en de dijk ter plaatse. Daarmee wordt het bestaan van Spijk bevestigd. Ruim vijftig jaar later sluiten Jan van Arkel en Otto van Heukelum een overeenkomst, waarin weer sprake is van Spijk. In een oorkonde van 1307 gaat het over “ de vangst van zwanen, komende van Spijk opwaarts, buiten den dijk van Oosterwijk en den Diefdijk”.

Een buitendijks kasteel aan de Linge

De in Nederland veel voorkomende naam Spijk verwijst in veel gevallen naar de ligging in een bocht van de rivier. In de grensstreek tussen Holland en Gelderland worden in de middeleeuwen veel kastelen gebouwd door leden van de familie Van Arkel. Huis Spijk is een uitzondering en wordt waarschijnlijk in de eerste helft van de vijftiende eeuw gesticht door de familie Van Asperen van Vuren. De ligging buitendijks maakt controle over de scheepvaart op de Linge mogelijk. Om het waterpeil van de slotgracht om het kasteel heen te kunnen regelen, wordt deze door een sluisje verbonden met de Linge.

Kasteel en schip met dezelfde naam

Cornelis van Aerssen, griffier van de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden, koopt in 1611 de heerlijkheid Nedereinde en zorgt voor een noodzakelijke verbouwing van huis Spijk. De familie Van Aerssen financiert in 1674 de bouw van een vrachtschip van de Verenigde Oostindische Compagnie. Het schip krijgt de naam ‘Huis te Spijk’ en verbreidt zo de naam van het kasteel op vaarroutes naar Indië en Japan.

Afbraak onder voorwaarden

Begin negentiende eeuw is de heerlijkheid Spijk in het bezit van de familie Sweerts de Landas die opdracht geeft het kasteel openbaar te laten veilen. Een voorwaarde bij de verkoop in mei 1814 in de herberg aan het grote veer in Spijk is om het kasteel vóór Kerstmis af te breken. Twee kooplieden uit Delft kopen Huis Spijk zonder koetshuis en buitendijkse grond voor 4.325 gulden.

Het terrein van het voormalige kasteel bestaat uit griendland en is niet beschermd.

Bronnen:

- P. de Jong, Spijk, Heerlijkheid en waterland, van 1250 tot 2000, Schipluiden 2001.

- Jan Vredenburg (eindred.), Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2013, p. 275.

- Schetsontwerp Kasteel Spijk. Landschappelijke inpassing, Ars Vivens, Bureau voor buitenruimte, 24 april 2012.