De Wunderkammer van Burgers' Zoo

Wunderkammers

Een Wunderkammer is een collectiedepot dat verwondering uitlokt door de aanwezige curiosa. Met de groei van de koloniale bezittingen van Nederland groeide de natuurhistorische verzamelingen uit de overzee-se rijksdelen enorm. Onder de verzamelaars waren handelaren, magistraten en schilders.

Nederland verkreeg, vanwege deze uitzonderlijke collecties planten en dieren, ook een grote aantrekkingskracht voor buitenlandse wetenschappers zoals Carl Linnaeus en Peter Simon Pallas. Op deze wijze hebben de collecties een belangrijke rol gespeeld in de zoölogische wetenschap.

Nederlandse verzamelaars

Een van die bekende Nederlandse verzamelaars was Bernardus Paludanus (1550-1633). Hij was Nederlandse wetenschapper en arts. Zijn Wunderkammer was het eerste bekende kabinet in Nederland. Na zijn dood is zijn verzameling in 1634 in het openbaar aangeboden en in 1651 aangekocht door hertog Friedrich III van Sleeswijk-Holstein-Gottorf. De verzamelaar Levinus Vincent (1658-1727) stelde zijn collectie open, tegen een entree van vijf gulden. In het gastenboek staan 3500 namen opgetekend.

Collecties vanaf 1800

Vanaf 1800 ontstaan er gespecialiseerde private collecties. Veel daarvan zijn helaas verloren gegaan. Zij werden verkocht aan verzamelaars in het buitenland of verdwenen door slecht onderhoud. Sommige verzamelingen werden in de eerste helft van de twintigste eeuw ondergebracht bij de Universiteit van Leiden (tegenwoordig Naturalis) of andere regionale verzamelingen.

Verzameling van Burgers' Zoo

Vanaf de start van Burgers Dierenpark te Arnhem in 1923 begint waarschijnlijk ook de opbouw van de natuurhistorische verzameling door Johan Burgers. Zo is nog bekend dat na de bevrijding van Arnhem tijdens een optocht een opgezette leeuw door de stad wordt gereden. Vóór 1975 was het mogelijk om de dieren na hun dood te ontleden en conserveren voor de wetenschap en educatie. Sinds 1975 gelden strengere regels. Het post mortem bewaren van biologische artefacten van veel bedreigde dieren is niet langer mogelijk. Overleden dieren uit de dierentuinen worden tegenwoordig overgebracht naar de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht, waar de doodsoorzaak wordt vastgesteld.

Publiekseducatie in Burgers' Zoo

Publiekseducatie is altijd een belangrijk speerpunt geweest voor Burgers’ Zoo. Het televisieprogramma Ja Natuurlijk, gepresenteerd door de toenmalige directeur Antoon van Hooff, is hiervan een voorbeeld. Tegenwoordig maakt Burgers’ Zoo bij haar educatie gebruik van diverse media en methoden. Hierbij wordt ook de Wunderkammer niet overgeslagen. Tijdens de vakantieperioden worden er infotafels opgesteld met een selectie uit de aanwezige natuurhistorische verzameling, zoals een skelettentafel of een tafel met opgezette dieren uit een bepaald ecosysteem.

Met speciale dank aan Constanze Mager, bioloog en hoofd educatie Burgers Zoo.

Bronnen en verder lezen:

• J. van Nieuwstadt van Hooff, Burgers' Zoo 1913-2013. Een familiebedrijf met passie voor dieren (2017), 215-221, 274.
• Hendrik Engel’s alphabetical list of Dutch Zoological Cabinets and menageries (Utrecht 1986).
• Wunderkammer, een exotische reis door de tijd (2017).
• Werkgroep negentiende eeuw, De negentiende eeuw, druk bekeken: collecties en hun publiek in de negentiende eeuw (2011).
• E. Jorinck, Het Boeck der Natuere, Nederlandse geleerden en de wonderen van Gods schepping 1575-1715 (Leiden 2007).
• E. Bergvelt, Kabinetten, galerijen en musea. Het verzamelen en presenteren van naturalia en kunst van 1500 tot heden (Zwolle 2005).
• Het Rariteitenkabinet ontdekken, verzamelen van de wonderen der natuur (2016).

Rechten

Olga Spekman, CC-BY-NC-SA