De laatste reis van de ‘Elisabeth’

Naar Duitsland…en weer terug?

Het vrachtschip ‘Elisabeth’ van Jacob Panjer en zijn broer Klaas lag in 1944 klaar om vanuit Apeldoorn naar Haarlem te varen, toen het samen met tien andere werd gevorderd door de Duitse Wehrmacht. Gespannen begonnen ze aan een gevaarlijke reis naar Duitsland, onzeker of ze ooit nog terug zouden keren.

Naar Frankfurt

De reis begon op negen september 1944. Vanaf Apeldoorn en via Dieren voer de ‘Elisabeth’ Duitsland binnen. Ze passeerden Emmerich en Wesel in het duister, aangezien er aanvankelijk alleen ’s nachts gevaren kon worden. De kans op een aanval van de geallieerden was overdag erg groot. Angstige momenten werden beleefd toen er tussen Keulen en Bonn Engelse jagers op hen af leken te komen. Het liep met een sisser af.

Bommen en bunkers

Bij aankomst waren zowel Frankfurt als Darmstadt zo hevig gebombardeerd, dat lossen niet mogelijk was. In de havens stond geen enkele kraan meer overeind. Het konvooi werd doorgestuurd naar Hanau, maar ook daar was het niet veilig. Ze maakten een hevig bombardement mee, waarbij ze met enkel een stel kleren onder de arm de bunker in moesten rennen. Een gezin stond doodsangsten uit, toen bleek dat één van hun zeven kinderen ontbrak. Na het bombardement bleek de kleine nog vredig in bed te liggen slapen.

Einde van het schip

Een aantal onzekere weken later lag de ‘Elisabeth’ in Steinheim bij Hanau, waar op elf december ongekend zware bombardementen plaatsvonden. Bij terugkomst bleek het schip bezaaid te liggen met puin en scherven, het ruim gevuld met water. Vanaf een ander schip binnen het konvooi zag Jacob hoe de ‘Elisabeth’ in tweeën brak. Het voorschip verdween eerst onder water en daarna zonk ook de achtersteven naar de bodem van de Main.

Tocht op surrogaatbanden

Nadat ‘goede buren’ hen onderdak hadden verschaft en ook van een fiets en proviand hadden voorzien, begonnen de broers aan een lange tocht richting huis. Vanuit Hanau naar Gieszen en vervolgens vanuit Siegen richting Hagen. Grote steden vermeden ze zoveel mogelijk, uit angst voor bombardementen. Er moest afgestapt worden om de steile wegen in bergachtig gebied op te komen, om vervolgens met surrogaatbanden en gloeiendhete assen af te dalen. Onderweg logeerden ze op verschillende adressen, aangewezen op de goedheid van de mensen.

Moeizame reis

Tegenslagen maakten het regelmatig tot een moeizame reis. Zo ging één van de fietsen kapot en moesten ze te voet verder. Soms op schoenen, soms op klompen. “Wat is het toch een ellendige tijd hè, alle jongens haast naar Duitschland en je weet niet waar ze zijn,” schreef Jacob naar huis. Ook was er niet altijd onderdak. De broers brachten eens een halve nacht door in een telefooncel om te schuilen voor de regen. Om drie uur ’s nachts besloten ze weer verder te gaan.

De grens over

Uiteindelijk werd Schwerte bereikt, van waaruit een trein naar Dortmund en vervolgens Gronau reed. Geldige papieren hadden ze niet, maar in de buurt van de grens waren arbeiders uit Enschede bezig met het winnen van turf. Ze mochten plaatsnemen op een turfkar en staken daarmee de grens over. Ze waren nu in Enschede, Nederland was bereikt.

Thuiskomst

Maar Apeldoorn nog niet. De gebroeders Panjer werden van onderdak voorzien door leden van het verzet. Zij wilden hen ook aan papieren helpen om verder te reizen, maar dat liet lang op zich wachten. Het was uiteindelijk op negen januari om half één ’s nachts, dat de trein het station van Apeldoorn binnenreed. Vier maanden na vertrek. Blij om hun familie in goede gezondheid terug te zien en met een groot avontuur achter de rug.

Dit verhaal is geschreven door Kees Huntink, naar aanleiding van de opgeschreven herinneringen van dhr. J. Panjer. Zijn zoon, dhr. D.W. Panjer, werkte de herinneringen digitaal uit. Via deze link is het hele verhaal te lezen.