ENKA

Kunstzijde

In het midden van de negentiende eeuw nam de vraag naar textiel toe. De stoffen die werden gebruikt voor de vervaardiging van textiel waren duur. Daarom zochten wetenschappers een goed en goedkoop alternatief. De uitvinding van kunstzijde aan het einde van de negentiende eeuw was de oplossing voor het probleem. In 1911 werd in Arnhem een kunstzijdefabriek gevestigd. De vraag naar het product werd zo groot, dat in Ede in 1922 de tweede kunstzijdefabriek werd geopend.

Vestigingsplaats Ede

De oprichter van de fabriek, de heer J.C. Hartogs, had een aantal goede redenen om zijn tweede vestiging in Ede te bouwen. In de eerste plaats was in Ede goed grondwater aanwezig. Dat was voor de productie van kunstzijde erg belangrijk. Daarnaast was de bouwgrond in Ede goedkoop. Hartogs betaalde 10 cent per vierkante meter. Het feit dat Ede aan de spoorlijn lag, was de derde reden voor Hartogs om naar Ede te komen. Dankzij de spoorlijn konden grondstoffen en producten van en naar de fabrieken worden vervoerd.

Roep om vrouwelijke arbeiders

In de fabriek werkten veel jonge vrouwen. Met hun fijne handen waren ze onmisbaar bij de nabewerking van het textielproces. In Ede woonden echter niet voldoende vrouwelijke arbeiders. Daarom werd in heel Nederland vrouwelijk personeel geworven. De meisjes werden elke dag met speciale bussen naar de fabriek gebracht of kwamen per trein. In het midden van de jaren twintig togen dagelijks drieduizend jonge vrouwen naar de fabriek. Directeur Hartogs hanteerde strenge regels voor zijn personeel. Tijdens het werk mocht niet gepraat worden en naar het toilet gaan kostte een cent. De werktijden waren lang, de schafttijd duurde slechts twintig minuten. Zelfs nog in de jaren zestig moesten arbeiders zes dagen per week werken. Vanaf 1924 werd ook op zondag gewerkt, zeer tegen de zin van de gemeenteraad.

Wat betekende de ENKA voor Ede?

De lange reistijden hadden een negatieve invloed op de productiviteit van de arbeiders. Daarom liet de ENKA-directie in Ede huizen bouwen voor het personeel. Zo konden de werknemers ook beter in de gaten gehouden worden. Om de arbeiders tevreden te houden, organiseerde de fabriek allerlei vermaak. Er kwamen verschillende verenigingen, een verenigingsgebouw en een zwembad. Ook werden er scholen voor de kinderen gebouwd. Vanaf de jaren zestig nam de ENKA werknemers uit landen als Spanje en Turkije aan. Dit droeg bij aan de multiculturele samenleving in Ede. (Zie: Vestiging van immigranten in Ede)

Woonwijk

De ENKA fabriek sloot in 2003. Kunstzijdeproductie in Nederland was te duur geworden. Op het oorspronkelijke ENKA terrein is sinds 2011 een woonwijk ontstaan. De wijk doet recht aan de historie van de plek. Monumentale panden die zijn blijven staan, hebben een nieuwe functie gekregen en zijn ingepast in de nieuwe wijk.

Dit verhaal is onderdeel van de canon van Ede. Het volgende venster is hier te vinden.

Verder lezen:

• Beuker, Riet. Niet bij brood alleen. Sporen van de Enka in de Edese samenleving. (Gemeentearchief Ede, 2010). Historische Cahiers, nr. 15. 88 blz. ISBN 9789079623112.
• Beuker, Riet. Kunstzijdefabriek Enka. Tachtig jaren werkgelegenheid en welvaart in Ede.  (Gemeentearchief Ede, 2008). Historische Cahiers, nr. 10. 112 blz. ISBN 9789079623037.