Zandwinning bij de Waal

De Waal als levensader - Delfstoffen van de Waal 4

Baggermolen in uiterwaarden langs de Waal omstreeks 1950.

Foto 1/3

Recreatieplassen als de Groene Heuvels bij Ewijk zijn ontstaan door (rivier)zand af te graven.

Foto 2/3

Overzicht van de overnachtingshaven van IJzendoorn.

Foto 3/3

In het rivierengebied wordt niet alleen klei, maar ook veel zand gewonnen. Het wordt gebruikt als bouwmateriaal in cement, bijgemengd met klei voor baksteen en vooral als ophoging voor nieuwe woonwijken of wegen. Naarmate de tijd voortschreed, werd de zandwinning steeds grootschaliger.

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, de Waal als levensader, thema Delfstoffen van de Waal.

Zand uit het rivierbed

De eerste zandwinners voeren met een scheepje op de rivier. Ze schepten het zand van de rivierbodem met een handbeugel, een soort schepnet. Later werd de winning steeds grootschaliger. De schepen kregen een kraan met grijper. Na 1900 raakten ook baggermolens in zwang en vervolgens vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw zandzuigers.

Dieper zand

Met de grootschaliger winning moesten grootschaligere zandvoorraden worden aangesproken. Die waren in het rivierengebied ruimschoots aanwezig. Onder de rivierklei liggen pakketten zand en grind van vele tientallen meters dik. Dit zand is in de ijstijden afgezet door vlechtende rivieren. Vooral in de uiterwaarden is de winning eenvoudig. De gegraven zandgaten staan in directe verbinding met de rivier. Baggermolens, zandzuigers en beunschepen die het zand vervoeren kunnen vrij in- en uitvaren. Vervoer van zand via de rivier is vele malen goedkoper dan via de weg of het spoor.

Zandgaten in het uiterwaardenlandschap

Door de grootschalige zandwinning zijn in het uiterwaardenlandschap langs de Waal veel grote zandgaten te vinden. De oudste zandwinput is de plas De Bijland in de uiterwaarden bij Lobith en Herwen. In 1926 werd deze uiterwaard in de binnenbocht van de afgesneden Oude Waal geschikt bevonden om zand te winnen. Het werd een plas van 300 hectare. Latere zandwinplassen zijn door modernere zandzuigtechnieken steeds dieper geworden. Ze zijn nu tot 40 meter diep. Veel zandwinplassen zijn in gebruik genomen als recreatieplassen met zandstranden en soms ook met jachthavens. Andere, zoals die bij Haaften en IJzendoorn zijn ingericht als overnachtingshaven. Weer andere zijn nu natuurgebied.