De rivier gunstig stemmen met offers

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als inspiratiebron, thema De Magische Waal.

Offervondsten

Met enige regelmaat worden in en langs de Waal archeologische vondsten gedaan. Soms herkennen archeologen wapens, gebruiksvoorwerpen of sieraden als zeer kostbaar en zien ze dat ze nauwelijks zijn gebruikt. Dat zijn belangrijke aanwijzingen dat het offergiften zijn geweest. Een oude rivierarm of een moeras was een goede plek om deze voorwerpen in te laten verzinken. Archeologen spreken over rituele deposities. De oudste offervondsten langs de Waal zijn stenen kostbaarheden uit de steentijd.

Vuurstenen dolk uit Jutland

Een voorbeeld is een vuurstenen dolk die nu in museum Het Valkhof in Nijmegen ligt. De dolk is een fraai staaltje van vuursteenbewerkingskunst en is van uitzonderlijke kwaliteit. Tweeduizend jaar voor Chr. is deze dolk gemaakt in Jutland. Alleen al vanwege de afstand die de dolk heeft afgelegd moet het een zeldzame kostbaarheid zijn geweest. De uiteindelijke eigenaar heeft hem, zo nemen we aan, ergens in het water laten zakken. Welke god hij gunstig wilde stemmen weten we niet. Vierduizend jaar later is hij aan de Waaloever bij Lent weer gevonden.

Offeren bij Heerewaarden

Bij Heerewaarden en Lith zijn sporen gevonden van een rituele offerplaats, precies op de plek waar de Maas en Waal tot in de middeleeuwen samenkwamen. Deze plek moet tot de verbeelding hebben gesproken, getuige de vele vondsten van vermoedelijke offergiften. Die kwamen tevoorschijn in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw, toen in het kader van de riviernormalisaties veel werd gegraven in en rond de rivieren. Tal van voorwerpen zijn hier al vanaf de Keltische periode aan de goden geofferd. Bijzonder is dat deze offers nog tot ver in de Christelijke tijd doorgingen. Bij de vondsten waren opvallend veel grote bronzen objecten uit de periode tussen 0 en 1500 na Chr. met wapens, jachthoorns en vaatwerk zoals wijnketels en waterbekkens.

Bronnen

• Stuart, P., 1986, Provincie van een imperium. Leiden
• Taelman, 2007. Riviervondsten en rituele deposities uit de late ijzertijd en Romeinse tijd, Gent
• Zelle, M. 2000. Götter und Kulte. Köln
• Plessen, Marie-Louise von, 2016. Der Rhein. Eine europäische Flussbiografie. Bundeskunsthalle Bonn / Prestel München
• Website Limeswiki.nl

Vervolg: De Rijn als god

Rechten

Melchior de Grood en Jan Neefjes (Overland, in opdracht van De Bastei, Nijmegen), CC-BY-SA